تلاوت خاشعانه با عنایت الهی حاصل می‌شود/ قاریان حال را به مقام تبدیل کنند

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، ابوالفضل بهرام‌پور، مترجم و مفسر قرآن ضمن حضور در استودیو «مبین» مرکز تولیدات چندرسانه‌ای سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور، به گفت‌وگو پیرامون تلاوت خاشعانه و راه‌های حصول آن پرداخت و ضمن ارائه تعریفی از خشوع بیان کرد: هنگامی که انسان عظمت خداوند را درک می‌کند و در مقابل این عظمت خود را می‌بازد، یعنی حالت خشوع در او ایجاد شده است که این خودباختگی در چشم، بدن و حتی نوع ایستادن فرد اثر می‌گذارد و می‌بینیم که گاها در صدای او نیز لرزه می‌افتد، البته این حال غیر از آن حالتی است که انسان از ترس دشمن پیدا می‌کند و به وحشت می‌افتد، در واقع خشوع، بار مثبت دارد و از طریق درک عظمت خداوند حاصل می‌شود، خواه در قرائت قرآن یا در حالات دیگر باشد.
وی در پاسخ به این سؤال که این حالت خشوع ظاهری است یا فقط در قلب ایجاد می‌شود؟ بیان کرد: هنگامی که کسی می‌ترسد در واقع روح او ترسیده است و اثر آن مقداری هم در بدن منعکس می‌شود که می‌توان به تغییر رنگ و ... اشاره کرد، در واقع خشوع اثر خودباختگی و شکست در درون انسان است.
قرآن، نامه سرگشاده معشوق به عاشق
مفسر قرآن در ادامه و با اشاره به این که قاری قرآن چگونه می‌تواند تلاوت خاشعانه داشته باشد، تصریح کرد: اینکه قاری از ابتدا تصمیم بگیرد که به صورت خاشعانه قرآن را تلاوت کند، اشتباه است و هرگز عملی نیست، بلکه باید آن حال خشوع به قاری دست بدهد، وقتی انسان آیات را می‌خواند، باید به خود تلقین کند و متوجه باشد که قرآن نامه سرگشاده معشوق به عاشق است و هنگامی که قرآن را تلاوت می‌کند باید متوجه باشد که خداوند با او همنشین شده است. البته هنگامی که این حال در درون قاری ایجاد شد و قلب از عظمت خداوند خاضع شد، این خضوع و خشوع در چهره هم نمایان می‌شود.
بهرام‌پور بیان کرد: چند سال پیش یکی از قاریان مصری را به مهدیه تهران دعوت کرده بودند، او نیز آیات سوره مبارکه مزمل را تلاوت می‌کرد تا زمانی که به آیه 17 این سوره رسید که خداوند می‌فرماید «فَكَيْفَ تَتَّقُونَ إِنْ كَفَرْتُمْ يَوْمًا يَجْعَلُ الْوِلْدَانَ شِيبًا»، وقتی این آیه را تلاوت کرد، دیدم بسیاری از جوانان به وجد آمده و عجیب بود که با یکدیگر خوش و بش کرده و او را تشویق می‌‌کردند.
وی در ادامه افزود: به یکی از این جوانان گفتم اینجا باید گریه کنی نه اینکه بخندی، این آیه از روز قیامت سخن می‌گوید که به قدری برای مجرم توبه نکرده سخت است که یک روزه پیر می‌شود، در اینجا معلوم است که این جوان که قرآن را گوش می‌کند، علاقه‌مند است اما برای یادگیری مفاهیم قرآن وقت نگذاشته است و ملتفت نیست.
اخلاص، شرط بهره‌برداری از قرآن
بهرام‌پور تصریح کرد: در نتیجه قاری و مستمع باید بدانند که چه کلامی دارد خوانده می‌شود، البته این را هم بگویم که باید یک سری اتفاقات باید قبلا در درون شکل گرفته باشد، تا تلاوت به مقام خشوع برسد و آن تأثیرگذاری را داشته باشد، وجود ما نسبت به قرآن لعاب دارد و و زمانی که این لعاب از بین برود می‌توانیم تأثیر بگذاریم و از قرآن تأثیر بپذیریم، از بین برنده این لعاب نیز فقط اخلاص است.
این مفسر قرآن با تأکید بر این که باید مفاهیم قرآن را درک کرد تا از آن بهره برد بیان کرد: اگر یکی از اشعار مولوی را برای شما بخوانم، طبیعی است که لذت می‌برید، اما اگر همین شعر برای یک فرد اسپانیایی خوانده شود، معلوم است که چیزی نمی‌فهمد و وقتی چیزی نفهمد، لذتی هم نخواهد برد، در نتیجه مستمع هم باید بکوشد تا با مفاهیم قرآن آشنا شود، البته این نکته هم باید بگویم که قرآن نظیر شعر یا سایر کلام‌ها نیست و انسان همین قدر که بفهمد این کلام ارباب او است، اگر انسان پاکی باشد در او اثرگذار است.
لزوم فهم و توجه به معنای آیات
بهرام‌پور در پاسخ به این سؤال خبرنگار ایکنا، که وقتی ائمه(ع) به صورت می‌فرمایند علیک بتلاوة القرآن، آیا منظور خواندن قرآن بدون توجه به مفاهیم و تدبر است؟ بیان کرد: برای فهم این روایات باید فضای صدور آن را مورد توجه قرار دهیم، در واقع در اینجا مانند آیه 20 سوره مزمل که می‌گوید هر چقدر که می‌توانید قرآن بخوانید، فرض قطعی بر این است که مخاطب معنای آیه را می‌فهمد، و باید فهمید تا تلاوت تأثیرگذار ارائه کرد.
عدم توجه به ترجمه قرآن یکی از نشانه‌های مظلومیت این کتاب مقدس
وی در ادامه افزود: یکی از مظلومیت‌های قرآن این است که، تنها کتابی است که خوانده می‌شود، اما شرط فهمیدن در آن لحاظ نمی‌شود، مدام روی این موضوع تأکید می‌شود که قرآن بخوانید برای ثواب و ... و مردم هم خیال می‌کنند فقط باید دنبال ثواب باشند، قاریان ما باید این رویه غلط را از بین ببرند و مردم را متوجه کنند که قرآن کتابی است که باید وارد زندگی آنها شود، همچنین رادیو، تلویزیون، علما، حوزه علمیه و ... نیز باید در این مسیر سعی کنند.
بهرام‌پور در تحلیل روایتی که اشاره به محزون تلاوت کردن قرآن دارد تصریح کرد: این روایت کلی نبوده و نمی‌توان آن را به تمام آیات قرآن تعمیم داد، ممکن است کسی آیات بهشتی را بخواند و یاد نعمات بهشت بیفتد و به همین دلیل اشک بریزد، یقینا این اشک، اشک شوق خواهد بود، دقیقا مانند زمانی که شما مسافر گمشده خودتان را بعد از سال‌ها ملاقات کرده باشد که در این لحظه اشک شوق و عشق جاری می‌شود، اما در مقابل، ممکن است در هنگام تلاوت آیات مربوط به عذاب نیز اشک جاری شود، در نتیجه به صورت کلی نمی‌توان این روایت را به تمام آیات تعمیم داد و باید دید که امام(ع) در چه شرایطی این سخن را فرموده‌اند.
منظور از الحان العرب، الحان امروزی است که با آن قرآن تلاوت می‌شود
وی در ادامه بیان کرد: از طرفی روایاتی که بیان می‌کنند باید قرآن را با الحان عربی خواند نیز منظور می‌تواند همین الحان امروزی باشد، یعنی به گونه‌ای باشد که قواعد تجویدی نیز در آن رعایت شود و مقداری هم لحن عربی در آن به کار رود. البته باید توجه داشت که لحن خوب در رسیدن به تلاوت تأثیرگذار بسیار مهم است.
بهرام‌پور بیان کرد: مثلا در پاره‌ای از روضه‌خوانی مداحان این را شاهد هستیم که وقتی مقتل را با صوت و لحن خوب و زیبا می‌خوانند چقدر در مخاطب تأثیرگذار است، لذا صدا و لحن زیبا نیز موضوعیت دارد، ضمن این که مخاطب نیز اگر شرایطش را داشته باشد، چه تلاوت قرآن خاشعانه باشد چه نباشد، قطعا بهره‌ خویش را خواهد برد، اما اگر قاری هم اهل تهذیب باشد، یقینا مستمع بیش از پیش بهره‌مند می‌شود.
اخلاص قاری باید همیشگی باشد و حال او به مقام تبدیل شود
مفسر قرآن در ادامه با تأکید بر این که اخلاص در قاری باید تبدیل به یک حالت همیشگی شود، تصریح کرد: سخت است که کسی دائما اخلاص داشته باشد، اما قاری بیاد به جایی برسد که این حالت در او همیشگی بشود، ما یک حال داریم و یک مقام، حال از حلول می‌آید به این معنا که حال معنوی قطع و وصل می‌شود، اما مقام به این معنا است که این حال خوش معنوی در انسان اقامت دائمی داشته باشد، دقیقا مانند حالی که آیت الله بهجت(ره) هنگام نماز داشتند که همیشه این حال معنوی همراهشان بود.
بهرام‌پور بیان کرد: البته رسیدن به این مقام نیز دست خود انسان نیست، بلکه باید از طرف خداوند به انسان عنایت شود، پس تلاوت زمانی خاشعانه می‌شود که آری می‌خواهد خودش به آن مقام برسد و عنایت الهی هم شامل حال او بشود، ضمن این که این نوع از تلاوت به صورت دستوری حاصل نمی‌شود، می‌توانیم به قاری دستور بدهیم که تلاوت صحیح داشته باش اما نمی‌توانیم به او دستور بدهیم که حتما تلاوت خاشعانه داشته باش، محبت از درون به بیرون تراوش می‌کند، تلاوت خاشعانه نیز از همین مقوله است و یک کلمه عارفانه است.
مسابقات قرآن، رقابتی مقدس است
این مفسر قرآن به مسابقات در کشور نیز اشاره و در این زمینه تصریح کرد: همه این رقابت‌ها مقدس است و برگزاری آن هم ایرادی ندارد، البته اگر برای یادگیری باشد، قطعا بهتر است، وقتی برای یادگیری بود، اگر کسی مقامی نیاورد و در ظاهر زمین خورد ایرادی ندارد.
در جلسات آموزشی صرفا به صوت و لحن نپردازید
وی در پایان این گفت‌وگو بیان کرد: باز هم قاریان قرآن را دعوت می‌کنم به این که با ترجمه و مفاهیم قرآن آشنا شوند و حداقل روزی یک صفحه برای آن وقت بگذارند، ضمن اینکه جلسات آموزشی قرآن هم اگر صرفا به آموزش مسائل صوت و لحنی پرداخته شود، مطلوب نیست، بلکه باید طوری باشد که در آنها نکات تفسیری هم ارائه شود، همچنان که صوت و لحن و یادگیری این مسائل مقدمه است برای رسیدن به یک  هدف بالاتر، آشنایی با تفسیر نیز مقدمه‌ای برای رسیدن به مقاصد بالاتر است.