وفای به عهد؛ زیربنای تقویت روابط اجتماعی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اصفهان، در یادداشتی به قلم حجت‌الاسلام حجت‌الله سروری، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه قم آمده است، اگر دین عامل سعادت بشر در همه شئون فردی، اجتماعی و تاریخی باشد، لازمه آن، حاکمیت آموزه‌های دینی در شکل‌گیری تمامی باورها، برای جهت‌دهی و الگوبخشی به رفتارها و کنش‌های انسانی است. در حقیقت زمان‌مند نکردن دین، باور به تکامل پدیده فرهنگ بشری و سهیم بودن اراده انسان‌ها در آن، همچنین تبیین درست میان فرهنگ متغیر و دین ثابت، آدمی را به این دیدگاه رهنمون می‌سازد که دین و آموزه‌های وحیانی آن می‌تواند منشأ شکل‌گیری فرهنگ باشد.
دین به عنوان نوعی از هدایت الهی، آثار عمیقی را در اندیشه و روح انسان‌ها پدید می‌آورد که در پرتو آن، نظام شناخت‌ها و باورها، ارزش‌ها، گرایش‌ها، رفتارها و کردارهای انسان تغییر می‌کند و استعدادهای درونی و فطری او شکوفا می‌شوند و در نهایت در مسیری ویژه به تکامل می‌رسند. در این راستا، اگر دینی گرایش‌های جهانی بیشتری داشته باشد و بتواند معیارهایش را بر شمار بیشتری از افراد با فرهنگ‌های مختلف تطبیق دهد، فرهنگ‌سازتر خواهد بود.
آنچه از آیات و روایات برداشت می‌شود، این است که وفای به عهد و پیمان یكی از فرایض و از جمله آداب معاشرت و حسن سلوك با مردم به شمار می‌رود که از مسائل مهم و اساسی بوده و از نظر دین مقدس اسلام مورد عنایت قرار گرفته است. اگر به این مسئله اساسی توجه نشود، زندگی مردم دچار رنج‌ها و مشقت‌های فراوانی خواهد شد و علاوه بر بی‌نظمی، زیربنای روابط اجتماعی را نیز سست می‌کند؛ از این رو اسلام آنقدر به وفای به عهد اهمیت می‌دهد كه حتی در مورد دشمن و كسی كه از نظر عقیده و مسلك و هدف با انسان توافق ندارد، وفای به عهد و پیمان را لازم می‌شمرد.
خلف وعده در مقابل وفا نمودن به وعده به کار می‌رود ‌و کلمه خُلْف به معنای خلاف وعده و خلاف فرض است. وفاي به وعده نیز نشانه شهامت‌، جوانمردي و درستكاري انسان محسوب می‌شود. كسی که نمی‌خواهد به وعده خود در زندگی وفا كند، بهتر است وعده نکند، زيرا مسئوليّت وعده ‌دادن وعهده‌‌دار شدن، از وعده ندادن سخت‌تر است‌.
عهد بر سه قسم است:
الف) عهد خدا با بندگانش، چنانکه خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:«اوفوا بعهدی اوف بعهدکم»؛ بنابراین هر کس می‌خواهد به وعده‌های خداوند برسد، باید به تمام عهدهایی که با او از جانب پرودگار شده، وفاء‌ کند؛ برای نمونه، از جمله وعده‌های خدا اجابت دعوات و شرط وفای به این وعده، وفاکردن بندگان به عهدهای اوست. سر و زر و دل و جانم فدای آن یاری/ که حق صحبت و عهد و وفا نگه دارد.
ب) عهد مردم با خدا: رسول گرامی اسلام(ص) لازمه داشتن ایمان کامل را عمل به وعده و وفای به عهد می‌داند و می‌فرماید: «من کان یؤمن بالله و الیوم الاخر فلیف اذا وعد: کسی که به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید به وعده خود عمل کند».
پ) پیمانی که مردم با یکدیگر می‌بندند: از منظر کلام وحی، پایداری در عهد و پیمان‌ها و جامه عمل پوشاندن به وعده‌ها از مهم‌ترین صفات اهل ایمان است. قرآن در ضمن شمارش اوصاف نیکوکاران می‌فرماید: «والموفون بعهدهم اذا عاهدوا: آنان هنگامی که با کسی عهدی بستند، به عهد خود وفا می‌کنند» و همچنین در مورد مؤمنین می‌فرماید: «والذین هم لاماناتهم و عهدهم راعون: اهل ایمان امانت‌ها و عهد و پیمان‌هایشان را مراعات می‌کنند».
از جمله دلایل حرمت مطلق خلف وعده‌ با خلق، احادیثی است که در باب صفات مؤمن و منافق بیان شده، چنانکه یکی از صفات منافقين، خلف وعده است‌، چون نوعا زبان منافق با قلبش موافقت و هماهنگی ندارد. رسول خدا(ص) مي‌فرمايند: «چهار خصلت است كه دارنده اين صفات منافق است، هر چند نماز بخواند و روزه بگیرد و خود را مسلمان بداند و اگر از اين چهار خصلت يكي در او باشد، يك خصلت از نفاق را دارد كه بايد آن را ترك کند: سخن گفتن به دروغ؛ وفا نكردن به وعده؛ خيانت به عهد و پيمان و به گناه افتادن در دشمني».

گاهي انسان در وضعيتي قرار می‌گیرد كه نمي‌تواند به وعده خود وفا کند، ولي قصدش وفا کردن به وعده بوده است‌. چنين فردي مورد سرزنش قرار نمي‌گيرد، ولي كسي كه وعده مي‌كند و قصد دارد كه به آن وفا نكند، يا با كسي پيماني مي‌بندد، در صورتي كه قصد خيانت دارد، يا طبيعتا اهميتي به وعده‌هاي خود نمي‌دهد، اين‌گونه افراد مورد سرزنش بوده‌ و از عظمت روحي و اخلاق نيكوي انساني دور هستند؛ بنابراین یکی از امور بسیار مهم برای بهبود سبک زندگی و افزایش کیفیت زندگی اجتماعی، وفای به عهد و عدم خلف وعده به شمار می‌رود.
وفا نكردن به عهد و پیمان از گناهان کبیره است، چنانچه امام صادق(ع) در كبیره بودن آن به آیه‌ 25 از سوره‌ رعد استشهاد می‌فرماید: «كسانی كه پیمان خدای را پس از بسته شدنش می‌گسلند و می‌برند، آنچه خداوند امر به پیوند آن فرموده، و در زمین فساد می‌كنند، برای ایشان دوری از رحمت خداست و برایشان سرای بدی است كه دوزخ نام دارد».
نکته قابل توجه برای مسئولان در مقابل مردم این است که امام حسن(ع) می‌فرماید: «شخص مسئول، آزاد است، تا وقتی که به کسی وعده دهد و چون وعده داد، برده است، تا هنگامی که وفا کند»؛ بنابراین وعده گذاشتن و پیمان بستن با دیگران، مسئولیت‌آور است و بدون توجه به آن، زندگی مردم متلاشی شده، در اثر هرج ومرج، مردم از یکدیگر سلب اعتماد خواهند کرد؛ در نتیجه زیربنای روابط اجتماعی سست شده، سلامت زندگی افراد از بین خواهد رفت. مسئولان باید بدانند که وفای به وعده و پیمان، همچون شیرازه‌ای است که روابط اجتماعی، سیاسی و . . . را محکم نگه داشته و از ایجاد شکاف در جامعه و بروز نارضایتی‌های مختلف و اختلال در سبک زندگی جلوگیری می‌کند؛ بنابراین انسان‌ها می‌توانند با عمل به وعده‌های خویش، سبک زندگی خویش را بازسازی کنند.