بررسی مهریه زنان یزدی از قاجاریه تا عصر کنونی
گروه اجتماعی ــ ایکنا یزد به مناسبت ۱۲ مردادماه، سالروز ازدواج حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س) در گزارشی به بررسی مهریه زنان یزدی از دوره قاجار تا عصر کنونی می‌پردازد.
مهریه در اصطلاح عبارت از مال معین یا چیزی که جایگزین مال باشد است که در زمان عقد نکاح از طرف مرد به زن داده می‌شود یا مرد، متعهد به پرداخت آن می‌شود. طبق تعریف دایرةالمعارف اسلام، مهریه در شرع اسلامی به معنای هدیه‌ای است که داماد باید هنگام عقد ازدواج پرداخت آن را به عروس متعهد شود.
شهید مطهری می‌فرمایند: فلسفه مهريه در اسلام تبيين مطلوب بودن زن و طالب بودن مرد است. خداوند مهريه را تعيين فرمود تا مرد به وسيله مهريه صداقت خود را در ابراز علاقه‌مندی نشان دهد.
مهریه در سال‌های 1262 تا 1336
برای بررسی مهریه زنان یزدی در گذشته به سازمان اسناد و کتابخانه ملی استان مراجعه و اسناد رسمی موجود در این سازمان را بررسی کردیم که قدیمی‌ترین قباله ازدواج موجود در این سازمان مربوط به سال 1262 هجری قمری بین آقا محمدمهدی و آمنه خانم به صداق شش حبه اراضی و مجری المیاه مزرعه وزیر؟ بهاباد و کشکوییه و محمودآباد رنگ رز با کافه ملحقات شرعیه از اراضی قریه مذکور، سی تومان فضی از قرار ریال سلطانی، طلای احمر، جاریه (کنیز) سبز فام، یک دنگ خانه در محله سفلا از محلات شهر بابک ثبت شده است.
با توجه به اسناد موجود در این سازمان در سال‌های 1200 هجری قمری اکثر مهریه‌ها با تعیین پول و طلای خالص و ملک یا آب بوده که در سندی یک دست رخوت چیت فرنگی، یک جام آیینه خاتم، یک عدل صندوق فرنگی، یک دست فروش(فرش‌ها)، سه من مس مصنوع، یک قفیز مشاع از تمامی درب باغ موسوم به باغ قاسم واقع در قریه منشاد و در موردی دیگر یک رأس مادیان سفید با یراق نقره، یک عدد تخت روان با پوشش آن و همچنین در سندی به صداق یک نفر غلام حبشی و یک نفر جاریه که هریک معادل 25 تومان موصوف باشد، به عنوان صداق ثبت شده است.
طبق اسناد ازدواج موجود در این سازمان در سال‌های 1300 نیز اکثر مهریه‌ها ملک و باغ و یا دست رنج ملک و قنات بوده است و البته در سندی یک دست لباس زنانه، یک من و نیم به وزن شاه گلیم صدف الوان، یک من و نیم مس مصنوع، یک عدل صندوق جهازدان، یک جام آیینه خاتم نما، یک سود چادر عربی مهریه این ازدواج تعیین شده بود.
در موردی دیگر در سال 1312 هجری قمری علاوه بر پول و ملک، ده رأس بز، یک دست فرش، مسینه آلات، رخت خواب و همچنین در سال 1336 در مهریه‌ای که سند آن در سازمان اسناد و کتابخانه ملی یزد موجود است یک طاقه شال کشمیری، جاریه(کنیز) حبشیه به عنوان صداق تعیین شده است.
البته مهریه به طور معمول شامل آب و املاک زراعتی، عمارت، طلا، نقره، گوسفند، و اجناسی چون فرش و آیینه و مس و غیره بوده است. برخی مهریه‌ها شامل تمام این موارد و برخی فقط شامل یک یا چند مورد بود.
بررسی مهریه‌ها ما را با نوع معیشت و وضعیت اقتصادی خانواده‌ها، اوزان و مقیاس‌های رایج آن دوره، صنایع دستی خاص شهرها، اصطلاحات رایج معماری در آن ایام، جنس لباس‌ها، اهمیت زمین و آب در جامعه کشاورزی و ... آشنا می‌کند.
به طور معمول مهریه بر ذمه زوج است، در برخی موارد آب و املاک زراعی و املاک مسکونی بر ذمه خانواده زوج است.
انواع مهریه:
قرآن
وجه نقد (مثال: هشتاد تومان از قرار ریال ناصرالدین شاهی 24 نخود یک مثقالی عددی یک‌هزار دینار فضی)
آب (واحد: جره، طشته، طاق، دنگ، سهم؛ سهمی از آب قنات، گاهی با اراضی تابعه آن، با توابع و لواحق آن)
اراضی (واحد: دست، قفیز، زمین سادجه، باغ، زمین مشجر)
عمارت (واحد: دنگ، مشاع، خانه و عمارات تحتانی و فوقانی آن از جمله طنبی، مطبخ)
مس (واحد: من؛ ساخته پرداخته، مصنوع صفارپسند، ظروف)
فرش (واحد: دست، من، تخته؛ گلیم پنبه؛ فرش زیلو، فرش اتاق، نمد و غالی)
شال (واحد: طاقه؛ شال کشمیری، شال سرمه)
رخوت (واحد: دست؛ رخوت چیت فرنگی، رخوت زنانه، رخوت ابریشمی)
آئینه (واحد: جام؛ نوع: خاتم و سنگ)
طلا (به وزن صیرفی؛ نوع: مصنوع و طلای خالص غیرمسکوک)
نقره (صیرفی پسند؛ نقره فتات خالص)
زیورآلات (گوشواره، انگشتر)
ابریشم (واحد: من به وزن شاه؛ ابریشم الوان تابیده نقاد پسند، ابریشم تابیده لاهیجی)
کنیز (جاریه حبشیه، جاریه هند)
گوسفند (نتاج، دو زه، سه زه، گله دار پسند)
صندوق (واحد: عدل؛ صندوق جهازدان، مجری فرنگی، صندوق اصفهانی، صندوق جهازدان تیماجی)
طاحونه (آسیاب آبی)
رواج مهریه‌های سنگین
ازدواج با مهریه سنگین، اکنون بیش از پیش افزایش یافته است. امروزه کارکرد اصلی مهریه که در اسلام هدیه‌ای است که هنگام ازدواج مرد به زن می‌دهد، از میان رفته و بیشتر به آن به مثابه ابزار و حربه‌ای برای روز مبادا نگریسته می‌شود.
مهریه در نظام حقوقی خانواده از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به عنوان یکی از حقوق مالی زن در جریان ازدواج، تاکنون کمتر مورد توجه منظرهای غیرحقوقی قرار گرفته است. متأسفانه امروزه شاهدیم مسئله مهریه از طرف برخی مردان که با انجام برخی اقدامات ناشایست تلاش می‌کنند از پرداخت آن خودداری کنند یا برخی زنان و خانواده‌های آنها با تصورات اشتباه، به مهریه به مثابه اهرم فشار می‌نگرند و در نهایت هر دو طرف ضد تحکیم خانواده اقدام می‌کنند.
در سالیانی در استان یزد سفرهای زیارتی شامل حج، کربلا و .... و همچنین صداق‌های معنوی نظیر قرآن مجید، نهج‌البلاغه و آیینه و شمعدان از جمله مواردی بود که تقریبا در همه عقدنامه‌ها به عنوان مهریه زنان یزدی به ثبت می‌رسید و البته اکنون نیز یک جلد کلام‌الله مجید و آیینه و شمعدان نیز تقریباً در همه عقدنامه دیده می‌شود.
مهریه به رنگ سال تولد
آنچه امروزه مدنظر است بحث سکه به عنوان مهریه که جای خود را به صداق‌های غیرمنقول نظیر خانه، زمین، ملک و ... داده است و همان طور که ازدواج‌ها از حالت سنتی به مدرن تغییر یافته، مهریه نیز سال به سال هم از نظر نوع و هم از نظر ارزش مالی تغییر و افزایش پیدا کرده است به نحوی که تعیین سکه به عنوان مهریه به میزان سال تولد عروس خانم نیز گذشته و مهریه‌های جدید از بال مگس، گل و حتی بدن و اعضای بدن شوهر و....به عنوان مهریه مطرح می‌شود.
دلایل مهریه‌های سنگین
1. برخی از دختران و وابستگان آنها مهریه سنگین را وسیله‌ای برای فخر فروشی و مباهات و بزرگی می‌دانند به همین دلیل به دنبال مهریه‌های سنگین هستند.
2. مسئله چشم و هم چشمی یکی دیگر از دلایل افزایش مهریه است، به این معنا که فرد یا خانواده او وضعیت بالای مادی اقوام یا همسایگان یا دیگران را ملاک قرار می‌دهد.
3. محدود کردن اختیارات مرد نیز یکی دیگر از دلایل افزایش میزان مهریه است. بعضی از خانواده‌ها زیادی مهریه را به عنوان بالاترین حربه برای محدود کردن اختیارات مرد به کار می‌برند.
4. غلبه روحیات اقتصادی و نگرش‌های مادی بر ارزش‌های معنوی. وقوع این تغییرات در نظام باورها، نگرش‌ها، رفتارها، انتظارات و ترجیحات اکثر افراد جامعه است که به تبع ناشی از تغییرات کلی در نظام اجتماعی و ارزش‌ها و هنجارهای حاکم بر جامعه است.
5. از میان رفتن قبح سنتی طلاق
6. افزایش ترس نسبت به آینده به علت شیوع و افزایش درصد طلاق
7. به علت افزایش آسیب‌پذیری خانواده برخی به این وسیله در صدد جلوگیری از طلاق هستند.
8. کاهش اعتماد اجتماعی
9. رواج جمله چه كسي مهر را داده و چه كسي گرفته. یکی از جملاتی که به اشتباه ترویج شده این جمله است که منجر به قبول تعهدات به خصوص از سوی مردان می‌شود که در آینده برای آنان بار حقوقی دارد و ممکن است از پس تأمین آن بر نیایند.
تبعات افزایش مهریه
افزایش مهریه می‌تواند تبعات مستقیم و غیرمستقیمی را روی جامعه داشته باشد که برخی از آنها به شرح ذیل است:
1. افزایش سن ازدواج (به تأخیر انداختن ازدواج)
2. تغییر در نوع همسرگزینی (عدم گرایش به ازدواج دائم از سوی جوانان)
3. کاهش نرخ ازدواج (عدم تمایل به ازدواج)
4. ایجاد خصومت و دشمنی (در پی عدم توانایی پرداخت مهریه و به تبع ایجاد چالش‌های جدی در زندگی)
5. تحمل اجباری زندگی‌های تصنعی (تحمل یکدیگر و ترویج طلاق عاطفی و تحمیل هزینه‌ها گزاف بر دوش خانواده و جامعه)
6. احتمال سوداگری و حيله گري (از سوی برخی دختران)
7. تحت‌الشعاع قرارگرفتن ارزش‌های دینی (کمرنگ شدن ارزش‌های دینی و اهداف غایی ازدواج)
8. افزایش بزهکاری و انحراف‌ها و آسیب‌هاي اجتماعی و رواج فحشا (به علت به تأخیر افتادن ازدواج جوانان)
9. افزایش بی‌اعتمادی به مردان خواستگار (به علت ترویج بی اعتمادی ممکن است برخی از این حربه جهت سنجش صداقت مردان استفاده کنند)
10. عدم وفاي به عهد (عدم توانایی مردان در پرداخت مهریه که حق زنان است)
راهکار
توجه ویژه به تغیراتی که در سبک زندگی خانواده‌ها به خصوص نوجوانان و جوانان در حال رخ دادن است. خوشبختانه ما با توجه به داشتن ریشه غنی و فرهنگ ملی مذهبی دارای الگوهای زیادی در ازدواج و مهریه هستیم که بهترین آن حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) هستند اما متأسفانه شاید در الگوسازی برای خانواده‌ها و به خصوص جوانان کمتر از این ظرفیت بهره می‌بریم. با توجه به فراگیری رسانه‌ها، رسانه‌های جمعی و شبکه‌های مجازی یکی از بهترین وسیله‌های آموزش مباحث خانواده و القای معارف آن در اذهان عامه مردم هستند. متأسفانه شاهد تغییر گروه‌های مرجع در جامعه هستیم و باید با توجه به وجود این ریشه غنی ملی مذهبی مانع تغییرات گروه‌های مرجع در بسیاری موارد به خصوص ازدواج و مؤلفه‌های آن شویم.
سخن آخر
امید است با حمایت‌های مسئولان و تلاش آنان در جهت رفع مشکلاتی که بر سر راه جوانان در امر ازدواج وجود دارد، و البته گاهاً سختگیری‌های خانواده‌ها که گریبانگیر زوج‌های جوان در هنگام ازدواج با قراردادن مهریه‌های سنگین و یا هزینه‌های گزاف در برگزاری مراسم ازدواج است، این سنت حسنه و به فرموده پيامبر اکرم (ص) که «هيچ چيزي نزد خداوند محبوبتر از ازدواج نيست» در جامعه امروزی محقق شده و شاهد افزایش آمار ازدواج باشیم.
گزارش از اعظم‌السادات میرجلیلی؛ خبرنگار ایکنای یزد
انتهای پیام
خیلی خیلی عالی بود ممنون 
