سفری از جنس حقیقت

«شبى در خواب دیدم که یکى مرا گفت چند خواهى خوردن از این شراب که خرد از مردم زایل کند. اگر بهوش باشى بهتر است. من جواب گفتم که: حکیمان جز این چیزى نتوانستند ساخت که اندوه دنیا کم کند. جواب دادی: در بى‌خودى و بى‌هوشى راحتى نباشد. حکیم نتوان گفت کسى را که مردم را به بى‌هوشى رهنمون باشد، بلکه چیزى باید طلبید که خرد و هوش را بیفزاید. گفتم که: من این از کجا آرم؟ گفت: جوینده یابنده باشد. سپس، به سوى قبله اشاره کرد و دیگرسخن نگفت»(سفرنامه ناصر خسرو)
آری سفر حج، سفری برای بریدن از خویشتن، خویش برای رسیدن به ذات احدیت است، این سفر بسیار گرانبها سختی‌های زیادی را در گذشته بر مسلمانان متحمل می‌کرد و حتی در طول سفر بسیاری از حجاج به دلیل سختی راه جان خود را از دست می‌دادند و این سفر سخت اما بسیار بسیار گرانبها با عشق خالصانه مسلمانان از آن راه‌های پر پیچ و خم تا به امروز ادامه داشت و خانه خدا هر ساله در ماه ذی‌الحجه میعادگاه عاشقان  بوده، هست و خواهد بود.
در استان کردستان در حدود دهه ۲۰ کسانی که می‌خواستند به مکه مشرف شوند، نام آنها از طریق اجتماعات محلی یعنی جاهایی که تجمع افراد در آنجا برگزار می‌شد، نام حجاج دهن به دهن گشته و به گوش مردم می‌رسید. و هر ساله 10 تا 20 نفر از ثروتمندان و افراد توانمند باهم عازم این سفر بسیار گرانبها می‌شدند.
در این سفر بسیار ارزشمند حجاج کردستانی از روی تقویم سه ماه قبل از ذی‌الحجه سفر خود را با پای پیاده از کشور عراق آغاز می‌کردند و بعد از سه ماه تحمل سختی‌های بسیار به سرزمین وحی می‌رسیدند و در ایام موسم حج همراه با سایر حجاج مناسک حج را انجام داده و راه برگشت را که سه ماه دیگر طول می‌کشید، در پیش می‌گرفتند. آذوقه حجاج در این سفر نان جو و کشک محلی بود.
حاجی شیخ محمدسعید حسامی، که جدش حاجی ملا قاسم یکی از راه بلدهای حجاج در آن دوران و هفت بار با پای پیاده زیارت خانه خدا را کرده بود، درگفت‌وگو با ایکنای کردستان گفت: حاجی ملا قاسم اهل قریه پایگلان از توابع دهستان ژاورود سنندج از علمای نامدار دوران خود بوده که کتب علمی و درسی را با خط زیبای خود نوشته و طبع شعر لطیفی نیز داشته است.
وی افزود: سال تولد و فوت این عالم عالیقدر در دست نیست اما براساس شواهد بعد از اتمام نوشتن نسخه احادیث صحیح بخاری در 1250 چشم از جهان فرو بسته است. وی در مورد سفرهای حج خود که سینه به سینه به ما رسیده، زمان سفر حج را برای هر حجاج کردستانی شش ماه عنوان کرده است.
شش ماه در سفر حج
در آن دوران حجاج با پای پیاده از کردستان به حلبچه، سلیمانیه، کرکوک و بغداد می‌رفتند و درآنجا بعد از استراحت کوتاه حجاج عازم سوریه می‌شدیم که در سوریه مسیری را با اسب و قاطر و مسیری را با قایق عبور می‌کردند و بعد از گذشته سه ماه به سرزمین وحی می‌رسیدند.
وی افزود: در آن دوران سرکاروان و کاروانی نبود که راهنمای حجاج در مکه باشد، وجود نداشت لذا در عربستان کسانی که به آن‌ها دلیله می‌گفتند راهنمای حجاج می‌شدند البته از هیچ کشوری سر کاروانی برای راهنمای حجاج نبود و فقط در مکه و مدینه افرادی به نام دلیله راهنمای حجاج برای انجام مناسک حج می‌شدند.
حسامی بیان کرد: حجاج در آن دوران قبل از عزیمت به سفر حج از مال دنیای خود می‌گذشتند و آن را بین فرزندان تقسیم می‌کردند و مهریه زنان خود را نیز پرداخت می‌کردند و بعد از آن زکات مال خود را با راهنمای ماموستایان پرداخت می‌کردند تا آنچه دارند، حلال شود و بعد از آن نزد تمام آشنایان دور و نزدیک خود برای طلب حلالیت می‌رفتند.
در دهه 20 به بعد زیر نظر اداره حج و زیارت برای حجاج گذرنامه صادر می‌شد و حجاج با داشتن گذرنامه عازم این سفر معنوی می‌شدند که در آن دوران شهربانی گذرنامه حجاج را صادر می‌کرد و حجاج بعد از دریافت گذرنامه نزد سرکاروان‌ها برای انجام کار ثبت‌نام خود می‌رفتند و سرکاروان‌‌ها به تهران عزیمت می‌کردند' و ویزای حجاج را که در آن دوران 20 تا 30 نفر بودند، دریافت می‌کرد و با گرفتن بلیط هواپیما کاروان عازم سرزمین وحی می‌شدند.
تجربه 38 بار سفر حج
حاج حبیب‌الله دولت‌آبادی، یکی از مدیر کاروان‌های حج تمتع و عمره استان کردستان که تجربه 38 سفر حج را داشته و پدر وی نیز سرکاروان حج بوده است، بیان می‌کند؛ بعد از اعلام ثبت‌نام از سوی تعداد معدود سرکاروان‌های حج، مردم با پرداخت هزینه سفر خود که در آن دوران چهار هزار تومان بوده، کار ثبت‌نام خود و دریافت گذرنامه را انجام می‌دادند.
وی افزود: مدیران کاروان‌ها قبل از سفر حج تمتع خود یک سفر عمره می‌رفتند و در این سفر برای کاروان‌های خود یک منزل شخصی اجاره می‌کردند و در سفر حج تمتع حجاج را در این منزل سکنی می دادندو همراه با کاروان آشپز و عواملی را با خود می‌بردند تا از حجاج پذیرایی کند که این افراد امروز با نام کارگزار حجاج را همراهی می‌کنند.
دولت‌آبادی بیان کرد: در عربستان نیز سازمانی برای نظارت بر کاروان‌های حج وجود نداشت و سرکاروان تمام امورات را در دست داشت و این سرکاروان، حجاج ثبت‌نامی خود را به فرودگاه تهران می‌برد و در آنجا چند روز حجاج منتظر می‌شدند تا کار اعزام انجام می‌شد و بعد از رسیدن به جده در یک مکان به نام مدینـة الحج منتظر می‌شدند تا اینکه با استفاده از اتوبوس عازم مکه می‌شدند.
وی افزود: در طول سفر هزینه صبحانه، ناهار و شام بر عهده مدیرکاروان بود و مدیر کاروان باید با کمک آشپز کاروان غذا را برای حجاج آماده می‌کرد.
این مدیر کاروان حج تمتع استان کردستان که تجربه 38 سفر حج تمتع و همراهی حجاج کردستانی را داشته است، در مورد اولین سفر حج تمتع خود گفت: اولین سفر من در سال 55 بود که شرایط سفر در آن دوران بسیار متفاوت‌تر از امروز بوده است.
وی افزود: مسجدالحرام آن دروان بنایی متفاوت با امروز داشت و یک کوهی در نزدیکی صفا وجود داشت که مسجدی به نام مسجد بلال بر روی آن قرار داشت اما امروز این مسجد تخریب شده و کاخی برای سران عربستان ساخته شده است.
دولت آبادی افزود: عرفات در آن دوران امکانات کنونی را نداشت و افرادی به نام مطوف بودن که با مدیران کاروان‌ها قرار دادی می‌بستند و در عرفات زمینی به آن‌ها اجاره داده شده بود که مطوف در آن زمین برای کاروان‌ها چادر دایر می‌کرد و بشکه‌های بزرگی بود که در زمان حضور در عرفات، کاروان‌ها از آب آن بشکه‌ها استفاده می‌کردند.اما امروز بهترین هتل‌های مکه و مدینه متعلق به حجاج ایرانی است.
وی عنوان کرد: در سال 55 از طرف آموزش و پرورش و بعد از کسب امتیاز لازم در آزمون راهنمای حجاج قبول شدم و به عنوان راهنمای حجاج از طرف ستاد گم‌شدگان آن‌ها را همراهی ‌کردم.
این مدیر کاروان با اشاره به اعزام دو کاروان از استان کردستان با 80 نفر در سال 55 اشاره کرد و افزود: در این سفر روحانی با ما بود و انجام مناسک را آموزش می‌دادند و 15 تا 20 روز زودتر کاروان‌ها به سفر حج تمتع اعزام می‌شدند و کل طول سفر 30 روز طول می‌کشید البته چند روز را در تهران منتظر اعزام می‌شدند.
وی عنوان کرد: در آن دوران صحرای عرفات بسیار تاریک بود و هیچ امکاناتی در دسترس حجاج قرار نداشت که همین رنج سفر را بیشتر می‌کرد اما بسیار خالصانه مناسک حج انجام می‌شد.
دولت آبادی افزود: در مکه و مدینه اتوبوس‌های بودن که اتوبوس‌های دماغدار نام داشتند و این اتوبوس‌های آهنی کار حمل و نقل حجاج را انجام می‌دادند.
وی با اشاره به اینکه در این سفر یک نفر آشپز، آبدارچی و عوامل کاروان را همراهی می‌کرد، گفت: مدیران کاروان برای تهیه مواد اولیه غذا با اجاره کردن یک وانت به میدان میوه مدینه می‌رفت و تمام آنچه را آشپز نیاز داشت تهیه و در اختیاز آشپز قرار می‌داد.
این مدیرکاروان عنوان کرد: در گذشته حجاج قبل از سفر خود یک نان به اسم «تیری» که بسیار خشک بود و هیچوقت کهنه نمی شد را می پختند و به همراه ماست چکیده در این سفر همراه خود ‌می‌بردند.
وی در پایان به سوغات حجاج درآن دوران اشاره کرد و یادآور شد: سوغات حجاج در آن دوران آب زمزم، کلح سبحانی، سیواک، چنگ مریم، کفن بود که حجاج با خود می‌آوردند و حجاج در مکه بیشتر مشغول عبادت بودند و کمتر به بحث سوغات توجه می‌کردند.
نشستن زوار در خانه
زائری که از خانه خدا برمی‌گشت معمولاً به مدت ۳ روز از صبح تا شب در خانه می‌ماند تا اقوام، دوستان و آشنایان برای زیارت قبولی به خانه او بیایند و او نیز از فضائل و دیدنی‌ها و خاطره‌های سفر برای آنها تعریف می‌کرد. این زائران در طول این سه روز به‌صرف ناهار و شام و با غذاهای سنتی مانند آبگوشت؛ تاس کباب و کله‌جوش و... از میهمانان پذیرایی می‌کردند چون مانند امروز برنج در دسترس نبود و پذیرایی کاملاً سنتی بود.
از روزی که از مکه می‌آمدند درب منازل آنها تا ورود آخرین میهمان، به روی آنها باز بود حتی اگر دیدار به هفته و بیشتر هم می‌رسید و این خود از خصوصیات بارز میهمان‌نوازی در کردستان بود.
«این سرگذشت آنچه دیده بودم به راستی شرح دادم. و بعضی که به روایت‌ها شنیدم، اگر در آنجا خلافی باشد، خوانندگان از این ضعیف ندانند، و مؤاخذت و نکوهش نکنند»
انتهای پیام