آیا آرزوی احمدرضا درویش محقق می‌شود؟/ نبرد هنوز ادامه دارد
گروه هنر ــ کارگردان فیلم سینمایی «دوئل» آرزو دارد که فیلمی درباره آزادسازی خرمشهر بسازد. او در بسیاری از آثارش به شکل مستقیم و غیرمستقیم به موضوعات دفاع مقدسی و اشغال خرمشهر پرداخته، اما بزرگ‌ترین آرزویش در این زمینه هنوز محقق نشده است.
سینمای دفاع مقدس را می‌توان تنها ژانری در سینمای ایران نام برد که مختصات حاکم بر آن کاملاً بومی است و نمی‌توان مشابه آن در جهان دید. بسیاری معتقدند سینمای دفاع مقدس یک ژانر ملی است. خبرگزاری ایکنا درباره این موضوع با احمدرضا درویش، کارگردان فیلم‌هایی همچون «کیمیا» و «دوئل»، گفتوگو کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانید.
ایکنا ــ سینمای دفاع مقدس تا دو دهه پیش اصلی‌ترین ژانر سینمای ایران بود و تولیداتش همیشه در صدر فهرست فروش بود، اما این ژانر سینمایی مدت‌هاست کم رنگ شده. علت این اتفاق چیست؟
در ابتدا باید به این موضوع توجه کنیم که فاصله وقوع جنگ تحمیلی با زمان حال زیاد نیست. در ضمن سینمای دفاع مقدس از زمانی آغاز به کار کرد که چند سالی بیشتر از پیروزی انقلاب نمی‌گذشت. در حقیقت باید گفت سینمای ایران در حال پوست‌اندازی بود که سینمای دفاع مقدس شکل گرفت. پس از اتمام جنگ ابعاد پرداختن به آن گسترش یافت و در ادامه به اثرات جنگ در زندگی اجتماعی مردم توجه شد. به همین جهت در این ژانر سینمایی فقط به ابعاد نظامی جنگ تحمیلی توجه نمی‌شود.
ایکنا ــ سینمای دفاع مقدس تا دو دهه پیش اصلی‌ترین ژانر سینمای ایران بود و تولیداتش همیشه در صدر فهرست فروش بود، اما این ژانر سینمایی مدت‌هاست کم رنگ شده. علت این اتفاق چیست؟
در ابتدا باید به این موضوع توجه کنیم که فاصله وقوع جنگ تحمیلی با زمان حال زیاد نیست. در ضمن سینمای دفاع مقدس از زمانی آغاز به کار کرد که چند سالی بیشتر از پیروزی انقلاب نمی‌گذشت. در حقیقت باید گفت سینمای ایران در حال پوست‌اندازی بود که سینمای دفاع مقدس شکل گرفت. پس از اتمام جنگ ابعاد پرداختن به آن گسترش یافت و در ادامه به اثرات جنگ در زندگی اجتماعی مردم توجه شد. به همین جهت در این ژانر سینمایی فقط به ابعاد نظامی جنگ تحمیلی توجه نمی‌شود.
هرچه جامعه از معارف درون جنگ فاصله بگیرد، سینما نیز از آن فاصله خواهد گرفت، زیرا به نظر می‌رسد موضوعات دیگری اهمیت پیدا کرده‌اند و در نتیجه ساختارهای فرهنگی و موضوعات دیگری برای سینماگران اولویت پیدا می‌کند. اگر در یک یا دو دهه گذشته آثار دفاع مقدسی بیشتری ساخته می‌شد، منبعث از انگیزه‌های شخصی فیلم‌سازان بود و سیاست‌گذاری‌های فرهنگی نیز در این امر بسیار مؤثر است و یکی از دلایل افول این ژانر را می‌توان در این امر جست‌وجو کرد.
ایکنا ــ شما در آثارتان همیشه نگاهی به موضوع دفاع مقدس داشته‌اید و البته «کیمیا»، «سرزمین خورشید» و «دوئل» کاملاً آثار دفاع مقدسی‌اند. درباره ساخت کیمیا برایمان توضیح دهید.
خانواده، مهمترین عنصر جامعه است که تحت تأثیر پدیده‌های اجتماعی – سیاسی جنگ قرار می‌گیرد، زیرا جنگ یک مقوله مستقل نیست، بلکه تمامی مضامین اجتماعی را دربرمی‌گیرد و تغییرات فراوانی را در ساختارهای اجتماعی و سبک زندگی ایجاد می‌کند.
خانواده، مهمترین عنصر جامعه است که تحت تأثیر پدیده‌های اجتماعی – سیاسی جنگ قرار می‌گیرد، زیرا جنگ یک مقوله مستقل نیست، بلکه تمامی مضامین اجتماعی را دربرمی‌گیرد و تغییرات فراوانی را در ساختارهای اجتماعی و سبک زندگی ایجاد می‌کند.
جنگ تحمیلی به صورت مستقیم در پنج استان رخ داد و نزدیک به ۱۲۰۰ کیلومتر از مساحت کشور را درگیر کرد. نکته دیگر اینکه هشت سال جنگ تحمیلی به هیچ وجه نبردی برابر نبود، چون در یک طرف بسیاری از کشور‌های جهان بودند و در طرف دیگر، ملتی بود که به تازگی تصمیم گرفته بود در حاکمیت تعریف جدیدی داشته باشند.
کیمیا زمانی ساخته شد که دو یا سه سالی بیشتر از پایان جنگ نمی‌گذشت. پس تصمیم گرفتم در فیلمم به اثرات جنگ در زندگی مردم بپردازم. در این راستا خانواده‌هایی را که در منطقه جنگی حضور داشتند محور قرار دادم تا بتوانم بازتاب جنگ را در فراز و فرود‌های زندگی آن‌ها نشان دهم.
ایکنا ــ کیمیا نگاهی سیاه و تخریبی به جنگ ندارد، در صورتی که بسیاری از آثار دفاع مقدسی فقط شاخصه‌های تخریبی جنگ را نشان می‌دهند. درباره این موضوع شرح دهید.
برای ورود به این موضوع باید نگاهی جامعه‌شناسانه به مردم ایران داشت. هشت سال دفاع مقدس، دارای هویت و منش رفتاری است که ریشه در تربیت، تاریخ، سبک زندگی و اعتقادات دارد. اگر به ماهیت جنگ فکر کنید درمی‌یابید در جنگ یک نظم معرفتی ایجاد شد که متأثر از اعتقادات ماست و با سایر جنگ‌های جهان تفاوت دارد. اگر نگاهی تاریخی به نبردهای جهان داشته باشیم، ترس عنصر جدایی نا‌پذیر همه آن‌هاست. ترس به معنای از دست دادن جان در همه نبرد‌ها وجود دارد و ما آن را در برخی آثاری که به جنگ جهانی اول و دوم پرداخته‌اند، به گونه‌ای عیان مشاهده می‌کنیم، اما در هشت سال جنگ تحمیلی ترس وجود ندارد، بلکه هدف فقط جلب رضایت خداوند است، گویا در جنگ هشت ساله مسابقه‌ای برای دیده نشدن وجود دارد. فرماندهان جنگ مصداق گویای این امرند که هیچ نشان نظامی ندارند و مانند تمامی رزمندگان در جبه حضور دارند، جنگ ایران مختصات خاص خود را دارد که در هیچ نبردی در جهان شاهدش نبوده‌ایم.
امام خمینی(ره) به عنوان فرمانده کل قوا می‌فرمودند: «ای کاش من هم پاسدار بودم» این آرزوی امام بیانگر آن است که فرمانده این جنگ هم فرماندهی بر قلوب مردم و رزمندگان است. البته ترس در تمامی دوران جنگ وجود داشت اما جنس آن نگرانی از خوب نجنگیدن بود نه فدای جان.
توکل به خدا یکی از موضوعاتی است که ماهیت جنگ را رقم می‌زند و می‌توان برای آن لفظ مجاهدت را به کار برد. در کیمیا تلاش کردم به آدم‌هایی اشاره کنم که علاوه بر این موضوعات، گذشت و بخشش را هم چاشنی آن کرده‌اند.
ایکنا ــ یکی از آرزو‌های شما ساخت فیلمی درباره فتح خرمشهر است. البته در «سرزمین خورشید» به مقاومت مردم خرمشهر قبل از اشغال اشاره کردید، اما هنوز فیلمی درباره فتح خرمشهر نساخته‌اید، چرا در زمان ساخت سرزمین خورشید، فتح خرمشهر را محور اثرتان قرار ندادید؟
همیشه در کارنامه هنری خود به دنبال ساخت دو فیلم بودم. ابتدا کاری که در آن به بحث عاشورا و قیام اباعبدالله توجه شده باشد و دوم فیلمی که به صورت ویژه به موضوع فتح خرمشهر پرداخته باشد. این دو آرزو نیز از باور‌های من نشئت می‌گیرد. من در فیلمسازی به دنبال عناصر جامع و متنوع هنری هستم، زیرا فرم برایم بیش از هر چیزی اهمیت دارد. پس موضوعاتی هم که مورد علاقه من است عمدتاً ایده‌هایی هستند که قابلیت جامع شدن را داراست؛ بنابراین سرزمین خورشید هم با همان دغدغه‌های کیمیا ساخته شد تنها گستره‌های آن تفاوت کرد. درباره ساخت فیلمی درباره فتح خرمشهر هم باید بگویم در کیمیا سرزمین خورشید و دوئل به خرمشهر توجه شده، اما در بحث آزادسازی خرمشهر متأسفانه موفق به ساخت کاری نبوده‌ام، زیرا همیشه برایم سؤال بوده از چه زاویه‌ای می‌توان به این حماسه نگاه کرد.
در سرزمین خورشید، یک سفر اودیسه‌ای و بی‌انتها در نظرم بود تا آدم‌هایی را تحت تأثیر جنگ بودند کنار هم بیاورم تا بتوانم واکنش‌های آن‌ها در در موقعیت‌های بحرانی مورد سنجش قرار دهم؛ لذا در سرزمین خورشید با زنی رو‌به‌رو هستیم که با ماهیت فطری خودش فاصله گرفته، اما در طول فیلم به ماهیت خود نزدیک شده و در انتها تبدیل به مادر می‌شود.
در حقیقت فیلم نگاه فلسفی دارد که در آن به انسان در شرایط بحرانی توجه می‌شود. نکته دیگر اینکه فیلم می‌گوید ممکن است هر بحرانی در درون خودش خسارت بار باشد، اما هر بحرانی در درون خود یک ظرفیتی نیز دارد که وقتی انسان در آن قرار می‌گیرد لایه‌هایی از آن ظرفیت را به دست می‌آورد.
ایکنا ــ متولد ماه مهر فیلمی است که به طور غیر مستقیم به دفاع مقدس می‌پردازد درباره این فیلم برایمان شرح دهید.
فیلم‌ساز علاوه بر اینکه به جامعه نگاه می‌کند در عین حال فیلم‌ساز هم به عنوان یک شهروند از جامعه پیرامون خود تأثیر می‌گیرد، برای همین از همه رخداد‌ها و فراز و فرود‌های اجتماعی آن نیز متأثر می‌شود. در زمان ساخت متولد ماه مهر دغدغه من این بود چگونه می‌توانم گذشته را به زمان حال و فردا پیوند زنم، همچنین در این فیلم سینمایی دوست داشتم به طور ویژه به جوانان به ویژه دانشجویان بپردازم، برخلاف آثار دیگرم که دسته‌بندی مخاطب ندارد. در این راستا در متولد ماه مهر موقعیت عاشقانه ایجاد کردم تا در بستر یک سو تفاهم سطحی، پیوندی عاطفی را شکل دهم.
ایکنا ــ به گواه بسیاری دوئل بهترین فیلم دفاع مقدس در بحث فرم و ساختار است. درباره نحوه تولید این فیلم توضیح دهید؟
فیلم‌هایی که درباره آن حرف می‌زنیم محصول سینمای آنالوگ است، برای همین مسائل آن با سینمای دیجیتال کاملاً متفاوت است. با این توضیح، دوئل پرونده‌ای عجیب و بزرگ دارد که در آن همه چیز وجود دارد. چون از فیلمنامه گرفته تا جلوه‌های ویژه و... هر کدام برای خود دفتری دارد.
دوئل دارای بخش‌هایی است که به نظرم تا حدودی نسبت به آن غفلت صورت گرفته، زیرا یکی از مباحث اصلی در این دست تولیدات، بحث مدیریت است، به‌ویژه مدیریت منابع که مهمترین موضوع در تولید تولیداتی نظیر «دوئل» است، درصورتی‌که در سینمای ایران، چندان باب نیست در این سطح به موضوع مدیریت منابع توجه شود.
در دوئل تقی علیقلی‌زاده به عنوان تهیه‌کننده فیلم که در همه آثارم حضور دارد به عنوان یکی از سینماگران بزرگ کشورمان، دارای تحصیلات آکادمیک در بحث مدیریت است، برای همین هم در سینما به عنوان یک انسان صاحب‌نظر شناخته می‌شود. برای همین این شانس بزرگ من است که در کارم با چنین فردی همراه شوم تا آثاری را که مد نظرم بوده به صورت دلخواه جلوی دوربین ببرم. در این گفتوگو برای این از علیقلی‌زاده یاد کردم، چون تأثیرش در کارهایم کمتر از من نیست، حتی در بخش‌هایی تأثیرش از کارگردان و نویسنده پررنگ‌تر هم بوده است.
وقتی که تصمیم به ساخت دوئل گرفتم با این هدف کار را آغاز کردم که در همه بخش‌ها بتوانیم به استاندارد‌های بالای سینمایی دست یابیم. با این نگرش در بحث صدا به صورت دالبی صداگذاری را انجام دادم، در شرایطی که همه می‌گفتند در شرایط آن روز‌های سینمای ایران صداگذاری دالبی کارکرد چندانی ندارد، چون تنها دو سینما از کیفیت پخش صدا دالبی به صورت ناقص بهره می‌بردند. درباره صدای دالبی این فیلم باید اضافه کنم که با این امکانات توانست لایسنس جهانی دالبی این فیلم را به دست آورد.
وقتی که تصمیم به ساخت دوئل گرفتم با این هدف کار را آغاز کردم که در همه بخش‌ها بتوانیم به استاندارد‌های بالای سینمایی دست یابیم. با این نگرش در بحث صدا به صورت دالبی صداگذاری را انجام دادم، در شرایطی که همه می‌گفتند در شرایط آن روز‌های سینمای ایران صداگذاری دالبی کارکرد چندانی ندارد، چون تنها دو سینما از کیفیت پخش صدا دالبی به صورت ناقص بهره می‌بردند. درباره صدای دالبی این فیلم باید اضافه کنم که با این امکانات توانست لایسنس جهانی دالبی این فیلم را به دست آورد.
وقتی فیلمی می‌سازم به این فکر نمی‌کنم که قرار است کجا و چگونه اکران شود، بلکه به این می‌اندیشم که وقتی ۵۰ سال بعد فیلم دیده شود، درباره آن چگونه قضاوت خواهند زد، زیرا تعریف فیلمسازی در ذهن من چیزی دیگری است، همان گونه که تعریف موسیقی برایم طور دیگری است. نواختن با یک ساز را هم می‌توان موسیقی نامید، اما نواختن با یک ارکستر را هم موسیقی می‌نامند. با این توضیح فرمی که من در سینما به آن اعتقاد دارم نواختن ارکستر است.
در ارکستر تک‌تک ساز‌ها اهمیت ندارد، بلکه همه ساز‌ها به یک اثر ختم می‌شود. سینما از دیدگاه من تک‌نوازی نیست، بلکه همنوازی است؛ زبان، میزانسن، دکوپاژ، فیلم‌برداری، موسیقی، بازی و... همه ساز‌هایی هستند که اگر در خدمت ارکستر نواخته شوند اثر خوبی تولید خواهد شد.
گفتوگو از داوود کنشلو
انتهای پیام
مطالب مرتبط
