میانجی‌ها تنها آغازگر گفت‌وگوها هستند؛ تهران و ریاض مستقیم مشکلات خود را حل کنند

نوذر شفیعی، کارشناس مسائل بین‌المللی و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، درباره ارزیابی خود از تغییر لحن بن سلمان نسبت به ایران و واقعی بودن اعلام آمادگی عربستان برای مذاکره با ایران و درخواست‌های مطرح شده برای میانجی‌گری از سوی پاکستان و عراق گفت:‌ برقراری گفت‌وگو و رابطه میان ایران و عربستان در واقع صحبت از رابطه دو کشوری است که دچار «منازعه ممتد» هستند. به عبارتی در روابط این دو کشور مدت‌هاست ناآرامی، تنش، بحران و گاه جنگ‌های کم‌شدت اتفاق افتاده است. حال در این وضعیت شواهدی مبنی بر لحن آرام بعضی مقامات دو کشور، میانجی‌گری بعضی کشورها و اعلام آمادگی برای گفت‌وگو دیده می‌شود. این نشان ‌می‌دهد بحرانی که تا چندی پیش روند تصاعدی داشت رو به کاهش است.

تغییر تکنیک‌های مدیریت بحران از سوی ایران و عربستان

وی ادامه داد: البته در این وضعیت بین کشورها یک مارپیچ بحران و در عین حال مارپیچ کاهش بحران وجود دارد و گاهی اوقات ممکن است در همین فرآیندی که تصور می‌شود دو کشور در مسیر کاهش بحران در حرکت هستند، اما در واقع نقطه آغازی برای یک بحران دیگر باشد. به هر حال و در مجموع علائم و نشانه‌های موجود دلالت بر کاهش تنش و بحران در روابط ایران و عربستان دارد.

شفیعی اظهار کرد: علت این امر هم آن است که طرفین به این نتیجه رسیده‌اند که اگر به اختلافات ادامه بدهند ارزش‌های اساسی بیشتری از آن‌ها در معرض تهدید قرار می‌گیرد. در واقع درک تهران و ریاض از ارزش‌های مورد تهدید قرار گرفته مانند تمامیت ارضی، حاکمیت سیاسی، رژیم سیاسی، زیرساخت‌های اقتصادی و تلفات احتمالی غیرنظامیان آن‌ها را واداشته است که تکنیک‌های مدیریت بحران را تغییر دهند و از جنگ و رویارویی به سمت مذاکره حرکت کنند.

مذاکره درباره وضعیت سیاه و سفبد نیست

این کارشناس مسائل بین‌المللی با بیان اینکه در این مسیر قطعاً چالش‌هایی وجود دارد، گفت: در عین حال اصل حرکت به سمت کاهش بحران ناشی از ادراک طرفین بر خسارت‌های بیشتر ادامه بحران است. حال حل بحران روش‌ها و کیفیت‌های خاص خود را دارد و عربستان و ایران هر یک نحو متفاوتی از یکدیگر  می‌خواهند این بحران حل شود.

وی تصریح کرد: اما نباید فراموش کرد که مذاکره و دیپلماسی در روابط بین‌الملل درباره سیاه و سفید اتفاق نمی‌افتد بلکه حالت خاکستری دارد؛ یعنی بدین گونه نیست که طرح عربستان یا ایران کاملاً مطرح شود و طرفین هم دربست آن را بپذیرند، بلکه ترکیبی از این دو طرح خواهد بود که برگرفته از یک‌سری از واقع‌بینی‌ها در کنار رایزنی‌ها و چانه‌زنی‌هاست تا در نهایت حد وسطی از این پیشنهادها به منزله طرح صلح شکل مورد پذیرش قرار گیرد و مبنایی برای کاهش تنش شود.

گفت‌وگوی مستقیم؛ راهکار اصلی برای رسیدن به درک مشترک از تحولات  

شفیعی درباره ظرفیت‌های طرح ایران در مجمع عمومی سازمان ملل به نام «ابتکار صلح هرمز» برای کاهش تنش‌ها بین ایران و عربستان و میزان مقبولیت مفاد آن برای سعودی‌ها گفت: این طرح قطعاً یکی از پیشنهادها خواهد بود و عربستان هم پیشنهادهایی خواهد داشت که شاید الزاماً با هم سازگار نباشند. بین دیدگاه ایران و عربستان درباره امنیت در خلیج فارس تفاوت‌هایی وجود دارد. علاوه بر آن بین دو کشور سوء تفاهم‌های زیادی شکل گرفته است. به عبارتی رفتارهای گذشته دو طرف، آن‌ها را به درجه‌ای از بدگمانی به یکدیگر رسانده است. لذا ابتدا باید گفت‌وگو بین طرفین اتفاق بیفتد تا به مرور درک مشترکی از مسائل و تحولات حادث شود.

این عضو سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس بیان کرد: تا به امروز گفت‌وگوی طرفین با واسطه بوده و فقدان همین گفت‌وگو و مذاکره مستقیم باعث شده تا ارتباط مؤثر بین طرفین برقرار نشود و در نتیجه پیام نیز به خوبی به مخاطب انتقال پیدا نکند. الان هم پاکستانی‌ها و عراقی‌ها می‌توانند آغازگر خوبی برای گفت‌وگوهای ایران و عربستان باشند اما در میانه راه این ایران و عربستان هستند که باید مستقیماً به سمت حل مسائل حرکت کنند.

تلاش‌های میانجی‌گرانه، مثبت اما ناکافی

وی ابراز کرد: همان طور که ذکر شد این مسیر ساده‌ای نیست اما به هر حال در طی این مسیر می‌توان خیلی از چالش‌ها را حل کرد و به خیلی از سوء‌تفاهمات پایان داد و صلح و امنیت را برای منطقه بعد از چندین سال ناامنی و بی‌ثباتی، به ارمغان آورد.

شفیعی در پایان تأکید کرد: بنابراین در عین حال که تلاش‌ها و تحرکات میانجی‌گرانه مفید و سازنده است اما در نهایت این دو طرف هستند که باید وارد گفت‌وگوی مستقیم شوند تا فهم و درک بهتر و بدون سوء تفاهمی از خواسته‌ها و و بدبینی‌های همدیگر شکل بگیرد و این تنها راه ممکن برای پایان دادن به حاکمیت چندین ساله تنش و منازعه طولانی بین دو کشور است.

گفت‌وگو از مهدی مخبری