5 عامل مهم در تأثیرگذاری شبکه‌های تخصصی قرآنی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، نگاه ویژه‌ای به رسانه ملی و موضوع شبکه‌های مختلف آن در کشور شد. ضرورت وجود شبکه‌های تخصصی در حوزه قرآن باعث شد تا در همان اوایل انقلاب اسلامی شبکه رادیویی قرآن در رسانه ملی راه‌اندازی شود. همچنین، پس از چندی و بنا بر اقتضائات، شبکه قرآن و معارف سیما نیز در تلویزیون آغاز به کار کرد. موضوع میزان تأثیرگذاری شبکه‌های تخصصی قرآن کریم در میان مخاطبان آنها و نیز ویژگی‌های اصلی و مهمشان برای تأثیر هرچه بیشتر در بین علاقه‌مندان و جذب هرچه بیشتر مخاطب از مباحث مهمی است که نظرات مختلفی در این باره وجود دارد.

عباس سلیمی، پیشکسوت قرآنی کشور، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، در رابطه با ویژگی‌های یک شبکه تخصصی قرآنی اظهار کرد: وجود شبکه‌های تخصصی در سه حوزه رادیویی، تلویزیونی و مجازی یعنی همان شبکه‌های اجتماعی، قابل تصور است و شبکه تخصصی رادیویی یا تلویزیونی به شبکه‌ای اطلاق می‌شود که اصطلاحاً بر یک ژانر خاص یا مقوله محتوایی مشخصی متمرکز بوده و شنوندگان و بینندگان خاص خود را داراست، در حالی که شبکه‌های غیرتخصصی یا عمومی شبکه‌هایی هستند که شامل انواع برنامه‌ها و علاقه‌مندی‌ها برای تمامی گروه‌های شنونده و بیننده مختلف بوده و به نیازهای اساسی جامعه می‌پردازند.

شبکه‌های قرآنی کشور از جمله دستاوردهای بزرگ و نعمات ارزشمند انقلاب اسلامی و ثمره خون شهیدان انقلاب به شمار می‌روند. لذا باید آن‌ها را در شمار نعمات بزرگ الهی بدانیم

وی بیان کرد: در شرایط کنونی و از باب مثال شبکه‌هایی چون مستند، خبر، نمایش، ورزش، آموزش و قرآن در شمار شبکه‌های تخصصی نسبت پربیننده بوده و برخی دیگر مانند شبکه یک عمومی و مناسب تمام گروه‌های بیننده هستند. در حوزه صدا نیز شبکه‌هایی مانند قرآن، معارف، ورزش، جوان، اقتصاد، سلامت و مانند آن‌ها تخصصی محسوب شده و شبکه‌هایی چون رادیو تهران، رادیو ایران و مانند آن‌ها شبکه‌های عمومی محسوب می‌شوند.

سلیمی افزود: البته اینکه هر کدام از این شبکه‌های یاد شده، حقیقتاً تا چه حدی در انجام مأموریت‌های خود موفق بوده‌اند و در جامعه و به‌ویژه مخاطبان خود تأثیرگذار هستند، بحث دیگری بوده و مستلزم ارزیابی دقیق‌تر است. اینکه در شرح وظایف شبکه‌ها و یا هر سازمان و نهاد دیگری از عبارات زیبا و باشکوه استفاده شود و یا مأموریت‌های بسیار بزرگی در آن قید شود، اما در عمل مورد توجه و همت لازم قرار نگیرد، جالب به نظر نمی‌رسد.

توجه به اهداف و مأموریت‌های شبکه

این پیشکسوت قرآنی کشور تصریح کرد: بدون قصد ورود به این موضوع برای مثال در بخش اهداف و اولویت‌های برنامه‌سازی شبکه سه سیما که این موارد در پایگاه اطلاع‌رسانی سیما مندرج است، به عناوین بسیار جالبی مانند ایجاد شادابی و آرامش روانی در جامعه، ایجاد فضای دینی و فرهنگی در محیط‌های ورزشی، معرفی عوامل و موانع تحقق عدالت در جامعه، نقد پدیده‌های ضد عدالت در کشور و عبارات مقدس دیگری که واقعا باید بررسی شود که ما تا چه میزان در این زمینه‌ها اقدام کردیم و این اهداف در چه سطحی تحقق یافته و اساس ایجاد شادابی و آرامش روانی یا نقد پدیده‌های ضد عدالت در کشور عبارات بسیار شریف و بزرگی‌اند و مستلزم این است که چه حد به این مأموریت‌ها و اهداف برنامه‌سازی توجه کرده‌ایم.

سلیمی ادامه داد: شاید بتوان بهترین ویژگی شبکه‌های تخصصی قرآن را دانش و اخلاق قرآنی دانست. به این معنا که ارکان و ساختار یک شبکه تخصصی قرآنی چه در رادیو و چه در تلویزیون و چه سایر جایگاه‌ها باید علاوه بر برخورداری از دانش مدیریت، تخصص فنی، تعهد و تجربه لازم حتما عناصر قرآنی باشند و علاوه بر آشنایی لازم با علوم و معارف قرآن، متخلق به اخلاق قرآنی نیز باشند.

دارنده رتبه اول مسابقات قرآن مالزی اظهار کرد: ویژگی یاد شده می‌تواند ضامن موفقیت عوامل این شبکه‌ها در انجام مأموریت‌های محوله باشد. بدیهی است که عوامل متعدد دیگری چون بهره‌گیری از کارشناسان و صاحب‌نظران قرآنی به عنوان یک بازوی مشورتی، اختصاص بودجه لازم و حمایت از شبکه از سوی سلسله مراتب مدیریتی مربوطه و سایر موارد مشابه آن می‌تواند تأثیرگذار باشد.

این پیشکسوت قرآنی کشور گفت: در مورد دسته‎بندی مخاطبان این شبکه‌ها و اینکه در حال حاضر آیا کار تخصصی لازم است یا باید برای عموم مردم کار بشود؟ باید گفت که اگر پاسخ ارائه شده در مطالب گفته شده را مد نظر قرار دهیم، علی‌القاعده باید صرفاً جامعه قرآنی را که البته طیف وسیعی به شمار می‌روند، مخاطب شبکه‌های تخصصی قرآن دانست.

تعریف رسانه در فرهنگ انقلاب اسلامی

وی بیان کرد: نکته مهمی که نباید از نظر دور نگه داشت این است که تعاریفی که در مورد مفاهیمی چون شبکه تخصصی، شبکه عمومی، مخاطب خاص، مخاطب عام و سایر اصطلاحات رسانه‌ای مطرح می‌شوند، مفاهیمی رسمی و کلاسیک بوده و ناظر به ایستگاه‌های رسانه‌ای در سرتاسر جهان است. اما در فرهنگ انقلاب اسلامی وقتی از لسان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران امام راحل(ره) صدا و سیما به عنوان دانشگاه معرفی می‌شود، فضای دیگری ایجاد شده و انتظارات مردم از شبکه‌های درون آن سازمان نیز متفاوت خواهد بود.

سلیمی افزود: از این رو شبکه‌های مربوطه حتی شبکه‌های موسوم به شبکه تخصصی به ویژه در زمینه قرآن که کتاب زندگی و قانون‌ اساسی جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود، رسالت خاصی برعهده دارند. البته در حال حاضر توجه به مخاطب از کودک تا افراد سالمند در شبکه‌های تخصصی قرآنی کشور مشاهده می‌شود و به نظر می‌رسد که همین روش مناسب باشد. به عبارت دیگر تخصصی بودن شبکه‌های تخصصی قرآنی لزوماً به معنای تمرکز برنامه‌ها روی قشری خاص نبوده به ویژه در مورد قرآن که متعلق به تمامی آحاد جامعه است، باید همین شیوه ادامه یابد یعنی هم توجه به مخاطب خاص و هم توجه به نیازهای عمومی جامعه از منظر قرآن مد نظر قرار گیرد.

این پیشکسوت قرآنی کشور در رابطه با نقاط مغفول در شبکه‌های تخصصی قرآنی نیز تصریح کرد: بنده به شخصه عامل غفلت در این زمینه را مؤثر نمی‌دانم. اگرچه برنامه‌های ارائه شده از سوی این شبکه‌ها عاری از نقص و کمبود نیست، اما با توجه به مشکلات و محدودیت‌ها به ویژه در زمینه‌ بودجه و اعتبارات و همچنین، نیروی انسانی متخصص و کیفی، باید پای صحبت مدیران و کارشناسان مربوطه نشست و پس از استماع توضیحات ایشان و آگاهی از تمامی شرایط جاری، اقدام به ارزیابی و قضاوت کرد.

موفقیت شبکه‌های تخصصی قرآنی در ارتقای معرفت دینی جامعه

سلیمی گفت: ضمن آرزوی موفقیت برای خدمتگزاران شبکه‌های تخصصی قرآنی کشور که منظور بنده رادیو قرآن، رادیو تلاوت، رادیو ترتیل و شبکه قرآن سیماست. در یک کلام، زمانی می‌توان حکم به موفقیت و درخشندگی شبکه‌های تخصصی قرآنی داد که برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات آن‌ها منجر به ارتقای معرفت دینی جامعه و ایجاد تأثیرات ملموس و محسوس در سبک زندگی مردم شود.

وی افزود: هنگامی که شاهد کاهش آمار جرایم، تخلفات، ناهنجاری‌ها و نابسامانی‌ها باشیم و مشاهده کنیم که حاکمیت اخلاق اسلامی در ارتباطات اجتماعی مردم مشاهده می‌شود و رایحه دلپذیر فرهنگ قرآنی در تمامی شئون زندگی متجلی شود، آن زمان است که می‌توانیم بگوییم شبکه‌های تخصصی قرآنی موفق و مؤثر بوده‌اند.

ارکان و ساختار یک شبکه تخصصی قرآنی چه در رادیو و چه در تلویزیون و چه سایر جایگاه‌ها باید علاوه بر برخورداری از دانش مدیریت، تخصص فنی، تعهد و تجربه لازم حتما عناصر قرآنی باشند و علاوه بر آشنایی لازم با علوم و معارف قرآن، متخلق به اخلاق قرآنی نیز باشند

این پیشکسوت قرآنی کشور ادامه داد: البته این اقدام عملی نخواهد شد مگر در سایه چند عامل مهم. اول اخلاص و توکل مدیران و کارکنان مربوطه، دوم نگاه کردن به وظایف محوله در قالب یک جهاد مقدس و تکلیف شرعی و نه به عنوان یک شغل و حرفه، سوم استفاده بیشتر از هنر متعهد در القای مفاهیم قرآنی از طریق نمایش، تئاتر، فیلم، شعر و مانند آن که می‌تواند در زمینه انتقال مفاهیم قرآنی بسیار تأثیرگذار باشد. چهارم برخورداری مدیران و کارکنان از دانش و تخصص قرآنی و پنجم پایبندی عوامل مربوطه به رعایت اخلاق اسلامی و سبک زندگی قرآنی.

سلیمی تصریح کرد: یکی از فرمایشات حضرت امام رضا(ع) که بنا بر نقل ابراهیم بن عباس در صفحه 178 جلد دوم عیون اخبار الرضا(ع) آمده این است که در بسیاری از اوقات وجود نازنین حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع)، قرآن ناطق، این شعر را بیان می‌فرمودند که «إِذَا كُنْتَ فِي خَيْرٍ فَلاَ تَغْتَرِرْ بِهِ و لَكِنْ قُلِ اَللَّهُمَّ سَلِّمْ وَ تَمِّمْ؛ هنگامی که در شرایط خیر و راحتی به سر می‌بری مغرور و فریفته مشو بلکه از خداوند بزرگ درخواست کن که خدایا! این نعمت را از تغییر و زوال مصون بدار و نعمتت را بر من تمام کن».

وی در پایان اظهار کرد: از یاد نبریم که شبکه‌های قرآنی کشور از جمله دستاوردهای بزرگ و نعمات ارزشمند انقلاب اسلامی و ثمره خون شهیدان انقلاب به شمار می‌روند. لذا باید آن‌ها را در شمار نعمات بزرگ الهی بدانیم و خدمت در آن را نیز نعمت و عنایت الهی تلقی کنیم و با برخورداری از اخلاص و دانش قرآنی و اخلاق اسلامی تا فرصت و عمر باقی است در این مسیر تلاش کنیم. ذکر دائمی مدیران و کارکنان شبکه‌های تخصصی قرآنی باید همین باشد که «اَللَّهُمَّ سَلِّمْ وَ تَمِّمْ».