خرافات و ارائه لایه‌های ظاهری از دین

رضا سلیمان‌نوری، پژوهشگر تاریخ و خراسان‌پژوه در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در خصوص مقوله خرافات و مواردی که در این راستا در گذشته وجود داشته و به حوزه آداب زیارت نیز ورود پیدا کرده است، گفت: خرافات، لایه‌هایی از باور عامه هستند که اغلب ریشه در دین و آیین‌های گذشته جامعه دارند. به عبارت بهتر هنگامیکه یک جامعه، دین جدیدی را به‌عنوان دین رسمی خود قبول می‌کرد، با توجه به اینکه ارائه‌دهندگان دین جدید اغلب مردان جنگ بودند تا مردان دین، شرایط به‌گونه‌ای پیش می‌رفت که در بسیاری از مناطق خاصه که دسترسی مستقیم کمتری به مبلغان دین جدید داشتند، این آیین از طریق مبلغانی که دین را تغییر داده بودند شناخته می‌شد و واقعیت دین کاملاً انتقال پیدا نمی‌کرد.

وی افزود: دلیل این امر هم علاوه بر ناآگاه بودن طیفی از مبلغان که به آن‌ها اشاره شد، تلاش حاکمان جدید برای کمرنگ نشان دادن اختلاف نگاه دینی بود تا بدین‌گونه اندیشه مخالفت کردن بر پایه مسائل دینی را در ذهن نیروهای مغلوب شده بخشکانند. این فرایند را می‌توان برای تمام خرافات وارد شده در تمام ادیان با غلظت کمتر و یا بیشتر به‌عنوان فرایند پایه درنظر گرفت.

این پژوهشگر تاریخ گفت: همچنین دیگر مقوله‌ای که در سال‌های اخیر در مبحث گسترش خرافات به چشم می‌آید و رسانه‌های جمعی نیز به معنای اعم آن، صداوسیما و فضای مجازی در گسترش آن نقش اساسی داشته‌اند، همواره معرفی برخی از آیین‌های خاص دارای ریشه خرافی به‌عنوان سنت خاص اقوام و مناطق مختلف مسلمان‌نشین است.

سلیمان‌نوری تصریح کرد: این رسانه‌ها نه تنها این سنت‌ها را مذموم اعلام نکرده، بلکه با معرفی آن‌ها به نوعی به ترویج آن‌ها نیز پرداخته‌اند و از سوی دیگر نیز بزرگان دینی نیز در برابر اجرای این خرافات نه تنها واکنشی نشان نداده و موضع نگرفته‌اند بلکه آن‌را، حرکتی دینی قلمداد کرده و بعضاً هم با همراه شدن آن‌ها به گسترش آن کمک می‌کنند.

خرافات درباره آداب زیارت

وی با اشاره به اینکه در مورد زیارت نیز خرافات زیادی وجود دارد، بیان کرد: اما درباره ورود مقوله خرافات به زیارت ائمه و بزرگان دین از جمله حضرت ثامن(ع) باید این امر را در نظر داشت که گذشت زمان و سهل‌انگاری برخی مبلغان دین به‌عنوان بازگو‌کننده بطن دین و ارائه لایه ظاهری از آن باعث شده تا برخی سنت‌های فراموش شده قومی به مرور زمان زنده شده و به اجرا گذاشته شوند.

این فعال فرهنگی گفت: در اینجا می‌توان به عنوان نمونه به قمه‌زنی ایام محرم اشاره کرد که تا زمانیکه مقام معظم رهبری و برخی مراجع دیگر، آن را حرام اعلام نکردند به‌سرعت در حال گسترش بود و به بخشی از سنت عزاداری حضرت اباعبدالله(ع) و در سال‌های اخیر نیز عزاداری حضرت ثامن‌الحجج(ع) تبدیل شده بود؛ اما با حرام اعلام شدن این حرکت از سوی بزرگان دین موج گسترش آن به سرعت فروکش کرد و مردم آگاه شدند که صدماتی که این حرکت‌ها می‌تواند برای دین به همراه داشته باشد، چه بسا بیشتر از منافعی است که می‌تواند برای دین به همراه داشته باشد.

سلیمان‌نوری اظهار کرد: همچنین سینه‌خیز رفتن تا حرم یا به عبارت بهتر، بر روی صورت خود کشیدن به طرف حرم رضوی هم از جمله خرافات دیگری است که در این راستا وجود دارد، این سنت که مشابه آن را برخی مسیحیان ارتودکس در روز عروج حضرت عیسی(ع) انجام می‌دهند، از آن خرافات وارداتی است که در سال‌های پایانی دهه 60، پس از پخش فیلمی از این اقدام مسیحیان در سیمای جمهوری اسلامی مورد توجه قشری از مذهبیون دارای نگاه سطحی قرار گرفت.

این پژوهشگر تاریخ و خراسان‌پژوه گفت: این افراد که بیشتر، از درک عمق و معنای دین به ظواهر توجه دارند مدتی به ارائه این سنت به هنگام ورود به حرم مطهر پرداختند که متأسفانه انعکاس بدی در رسانه‌های بیگانه داشت و به همین دلیل مراجع رسمی دینی و انتظامی دخالت و از ترویج این حرکت جلوگیری کردند.

وی بیان کرد: پاکی، طهارت و نظافت بخش‌های جدانشدنی در دین اسلام هستند و از سوی تمام بزرگان فرق مختلف اسلامی بر آن‌ها تأکید شده و فرد مسلمان موظف شده که به هنگام انجام فرایض دینی در اوج پاکی و نظافت باشد، اما همین حرکت خشن باعث خونریزی در اندام فرد شده و فرد در حالی وارد حرم می‌شد که خراش‌های ایجاد شده بر دست و صورت او که بعضاً خون‌آلود بود، باعث آلودگی خود وی و محیط اطرافش می‌شد؛ از این رو است که از انجام چنین کارهایی توسط مسلمانان جلوگیری شد.