کاهش محافظه کاری مردم ایران در ابراز نظرهایشان

مهدی رفیعی بهابادی، رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) وابسته به جهاددانشگاهی، در گفت‌وگو با ایکنا به تشریح عملکرد این مرکز در متفاوت‌ترین سال فعالیت آن پرداخت و گفت: کرونا برای همه بخش‌های کشور مشکل ایجاد کرد و مراکزی مانند ایسپا باید به دنبال راهی می‌گشتند که بتوانند به فعالیت ادامه دهند. ما نیز به دنبال این بودیم که چطور نظرسنجی‌ها را انجام دهیم که هم صحت علمی لازم و هم گستردگی فعالیت‌ها تداوم داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه نظرسنجی‌های ایسپا همیشه مبتنی بر دو روش حضوری و تلفنی بوده است، گفت: بخش اصلی نظرسنجی‌ها به صورت حضوری انجام می‌شود و بخشی نیز به صورت تلفنی که هرکدام اقتضائات خاص خود را دارد. موضوعات را نمی‌توان به صورت تلفنی پرسید به ویژه پیمایش‌هایی که تعداد سؤال‌ها در آنها زیادتر و موضوع‌ها حساس‌تر هستند، چراکه متناسب با شرایط جامعه ممکن است پاسخگویی از پشت تلفن همراه با محافظه‌کاری باشد.

محافظه‌کاری مردم کمتر شده است

رفیعی اضافه کرد: کرونا موجب شد اقداماتی که مبتنی بر شیوه تلفنی بود را نسبت به قبل گسترده‌تر کنیم و امکانات سخت‌افزاری و تعداد طرح‌های تلفنی را افزایش دهیم و البته نتایج جالب توجهی نیز به دست آمد و موجب شد به این نتیجه برسیم که هر چه پیش می‌رویم محافظه‌کاری مردم کمتر می‌شود و می‌توانیم از طریق تلفن نظرسنجی‌های خود را انجام دهیم.

وی با اعلام این مطلب که طی یک سال اخیر اگرچه نظرسنجی‌های حضوری تعطیل نشده و همچنان ادامه دارد اما تعداد نظرسنجی‌های تلفنی این مرکز افزایش یافته، گفت: نظرسنجی‌های حضوری دو نوع است؛ در یک روش به در منازل مراجعه می‌کنیم و در نظرسنجی‌های کوتاه‌تر و حساس‌تر در میادین و معابر از مردم سؤال می‌کنیم. مهم‌ترین چالش ما در نظرسنجی‌های ایام کرونا نرخ همکاری مردم بود که اگر کاهش پیدا می‌کرد طبیعتاً نمونه‌گیری مختل می‌شد و این امکان وجود نداشت که به نتایج نظرسنجی‌ها اتکا کرد.

رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) از میزان بسیار کم همکاری‌های مردم در نظرسنجی‌های درب منازل همزمان با اوایل شیوع کرونا خبر داد و گفت: همین مسئله موجب می‌شد که نتوان از نظرسنجی‌های حضوری استفاده کرد؛ مردم از مواجهه با پرسشگران به دلیل مسائل بهداشتی نگران بودند اما هر چه پیش رفتیم به ویژه از نیمه دوم سال 99 به بعد ترس مردم از مواجهه با پرسشگر کمتر شد و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی طرح‌های حضوری را انجام دادیم و از جمله در نیمه دوم سال 99 پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های کشور را با حجم نمونه 23 هزار نفر در میادین و معابر شهرها انجام دادیم که تجربه موفقی بود.

وی با تأکید بر این مسئله که در ایام کرونا هیچگاه به نرخ همکاری مورد نیاز در مراجعه به در منازل نرسیدیم، گفت: در این مدت نتوانستیم طرح‌هایی که طی آنها به در منازل مراجعه می‌کردیم را اجرا کنیم.

رفیعی در پاسخ به این سؤال که عملکرد ایسپا در مقایسه با مراکز معتبر نظرسنجی دنیا در ایام کرونا چطور بوده است؟ گفت: مؤسسات معتبر دنیا با توجه به ویژگی‌های فرهنگی که در سایر کشورها حاکم است و مردم ترسی از بیان نگرش‌هایشان پشت تلفن ندارند، عموماً از روش تلفن برای نظرسنجی استفاده می‌کنند. با شیوع کرونا هم همین روند ادامه داشت و در کار این مراکز به همین دلیل اختلالی ایجاد نشد اما در ایران مؤسسات نظرسنجی کم‌تر از تلفن استفاده می‌کردند و دلیل هم این بود که محافظه‌کاری در نظرسنجی‌های پشت تلفن در ایران وجود دارد. البته به نظر می‌رسد در خصوص میزان محافظه‌کاری در نظرسنجی تلفنی در ایران خیلی اغراق شده است و طرح‌های اعتبارسنجی ما نشان می‌دهد محافظه کاری مردم ایران در پشت تلفن متناسب با موضوع بین صفر تا 10 درصد است و نرخ محافظه‌کاری در سؤال‌های حساس بیشتر است.  

وی از انجام 30 نظرسنجی از اسفند سال 98 تاکنون در خصوص کرونا خبر داد و گفت: در مورد همه موضوع‌ها لازم است که قبل از سیاست‌گذاری، حین اجرای سیاست و پس از انجام آن نظرسنجی انجام شود چراکه این اطلاعات به سیاست‌گذاری‌های بهتر و مؤثرتر کمک خواهد کرد.

مسئولان نتایج نظرسنجی‌ها را می‌خواهند اما از آنها استفاده نمی‌کنند  

رفیعی در پاسخ به این سؤال که چه قدر مسئولان کشور ما از نتایج نظرسنجی‌ها استفاده می‌کنند؟ گفت: از نظر رجوع مسئولان به نتایج نظرسنجی‌ها نسبت به 10 سال پیش پیشرفت کرده‌ایم و تلاش برای دانستن واقعیات جامعه زیاد شده است اما اینکه تا چه قدر نتایج این نظرسنجی‌ها مورد استفاده مسئولان قرار می‌گیرد باید گفت تا رسیدن به حد مطلوب و ایده‌ال فاصله زیادی داریم.

وی اظهار کرد: مسئولان نتایج نظرسنجی‌ها را می‌دانند اما توجه جدی به آنها نمی‌کنند. البته به نظر من یکی از شروط اصلی مؤثر واقع شدن نتایج نظرسنجی‌ها انتشار عمومی آن است. وقتی مسئله‌ای را به صورت عمومی منتشر می‌کنید رسانه‌ها و نخبگان علمی در مورد آن می‌نویسند و بحث می‌کنند لذا حساسیت‌ لازم برای مسئولان مربوطه ایجاد می‌شود و بیشتر از حالتی که نتایج نظرسنجی به صورت محرمانه اعلام می‌شود، توجه می‌کند. حتی ما این تجربه را داریم که وقتی نتایج نظرسنجی به صورت بولتن محرمانه به مسئولی ارسال می‌شود توجه چندانی به آن نمی‌کند و در این حوزه نیاز به کار بیشتری وجود دارد.

رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) هشدار داد: هنوز در سیستم حکمرانی ما جا نیفتاده است که به عنوان یک بعد سیاست‌گذاری به رأی و نظر مردم توجه شود و تلاش ما این بوده که بگوییم وقتی نظرسنجی می‌تواند پدیده‌‌های پیچیده‌ای مانند انتخابات را با درصد ناچیزی خطا تخمین بزند، در پدیده‌های دیگر به راحتی می‌تواند واقعیت را بسنجد و مبتنی بر واقعیت‌های جامعه سیاست‌گذاری انجام شود.

دولت جدید متن جامعه را به کمک نظرسنجی‌ها بشناسد

وی با اشاره به اینکه در ایام انتخابات، مؤسسات نظرسنجی محل رجوع سیاست‌مداران هستند و لحظه به لحظه نتایج آنها رصد می‌شود و سیاستمداران وقتی رأی مردم را می‌خواهند مردم برای آنها مهم می‌شوند، از مسئولان دولت منتخب خواست در طول چهار سال حکمرانی اگر می‌خواهند حکمرانی مطلوب و شایسته داشته باشند، متن جامعه را بشناسند و مبتنی بر واقعیات جامعه سیاست‌ها را اتخاذ کنند.

رفیعی اضافه کرد: اگر این مسئله محقق شود از بسیاری هزینه‌ها و خسارت‌ها جلوگیری می‌شود و مهم‌ترین کارکرد آن هم تقویت سرمایه‌ اجتماعی خواهد بود. اکنون وضعیت سرمایه‌اجتماعی جامعه ما مناسب نیست و احساس می‌کنیم در برخی از مواقع راه دولت و ملت از هم جدا بوده؛ نظرسنجی می‌تواند راه دولت و ملت را به هم نزدیک کند.

می‎توان از نظرسنجی برای رفع شکاف بین دولت و ملت استفاده کرد 

وی در پاسخ به این سؤال که نتایج کدام نظرسنجی برخلاف انتظار شما بوده است؟ گفت: چون ما در مراکز نظرسنجی هستیم تاحدودی افکار عمومی را می‎شناسیم اما یکی از داده‌های جذاب در خصوص واکسن داخلی و خارجی کرونا بود. این تصور بود که مردم ممکن است به واکسن داخلی اعتماد نداشته باشند اما برخلاف انتظار بسیاری از مردم به واکسن داخلی اعتماد زیادی داشته و دارند. امیدواریم شرایط به سمتی برود که این اعتماد حفظ شود چراکه معتقدیم برخی از سیاست‌ها ممکن است این اعتماد را کم کند. در نظرسنجی جدید هم متوجه شدیم میزانی از آن اعتماد کاهش یافته و امیدواریم اقدامات به سمت ارتقای این اعتماد پیش رود.