حکایت اولین بانوی عرب مترجم قرآن به زبان روسی؛ از ترجمه قصه تا مترجمی ریاست جمهوری
سمیه عفیفی، اولین زن مسلمان عرب بود که قرآن را به زبان روسی ترجمه کرد و به دلیل نقشی که در گسترش تبلیغ اسلام، معرفی صحیح دین اسلام و آموزه‌های دینی در بین مردم در جمهوری‌های مسلمان‌نشین شوروی سابق داشته، مورد تمجید است.
به گزارش ایکنا، سمیه عفیفی یکی از زنان بزرگ فقید مصر شمرده می‌شود که با وجود منحصر به فرد بودن و تمایز آن در بین زنان نسل خود و با وجود کسب موفقیت‌های بسیار شاید تا اندازه‌ای از چشم رسانه‌ها مغفول مانده است. او نخستین زنی بود که در تحصیل و آموزش زبان روسی در مصر، خاورمیانه و آفریقا تخصص داشت و هنوز هم نخستین زن مصری و عربی است که تفسیر قرآن کریم را به زبان روسی ترجمه کرد؛ زیرا همه ترجمه‌هایی که قبل از ترجمه او ارائه شده متعلق به مترجمین روس است و دقت ترجمه سمیه عفیفی را هم ندارد.
فعالیت‌های علمی و دانشگاهی
مرحومه سمیه عفیفی اولین زن مسلمان عرب بود که در سال 1964 از دانشگاه مسکو دکترای زبان روسی دریافت کرد. او اولین ترجمه قرآن کریم را به زبان روسی انجام داد که یکی از پرکاربردترین ترجمه‌ها در میان مسلمانان جمهوری‌های شوروی سابق است.
سمیه عفیفی پس از فارغ‌التحصیلی از رشته زبان و ادبیات انگلیسی در سال 1956 در مقطع کارشناسی در شرایطی که بورسیه‌های تحصیلی از مصر به اروپا به دلیل جنگ انگلیس، فرانسه و رژیم صهیونیستی علیه مصر متوقف شده بود در سال 1959 در قالب اولین گروه از دانشجویان بورسیه‌ای به شوروی سابق، عازم این کشور شد. همان زمان تازه با عبدالعظیم عباس، رئیس بخش شیمی و طبیعت دانشکده تربیت دانشگاه عین شمس نیز ازدواج کرده بود.
او در روسیه علاوه بر اینکه به طور فشرده و هفته‌ای 30 ساعت را به یادگیری زبان روسی اختصاص داده بود، مشغول تحصیل در رشته فلسفه و اخذ مدرک دکتری در این رشته در سال 1964 از دانشگاه مسکو شد.
یاسر و خالد دو فرزندان مرحوم عفیفی که حالا خودشان هم تا مقطع دکتری تحصیل کرده و مشغول کار هستند، درباره نظم و برنامه‌ریزی دقیق مادرشان همزمان با تحصیل و کار می‌گویند که این امور او را از رسیدگی به امور منزل بازنمی‌‌داشت و هیچ‌گاه نشده بود که صرف وعده‌های غذایی آنها به تأخیر بیفتد.
سمیه عفیفی در سال 1964 به مصر بازگشت. در آن زمان روابط مصر و روسیه رو به توسعه بود و بخش‌های مختلف به مترجم زبان روسی نیاز داشتند و از آنجایی که سمیه نخستین زن متخصص مصری در آموزش زبان روسی در سطح مصر، خاورمیانه و آفریقا بود، در بخش زبان روسی دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه قاهره تدریس داشت.
او همچنین از طرف رئیس جمهور مصر مسئول مطالعه مطبوعات مصری و ترجمه گزیده‌هایی از آنها بود. او تا سال 1978 به این کار خود ادامه داد و در کنفرانس‌های بین‌المللی نیز مسئول ترجمه فوری از روسی به عربی و بالعکس بود. او همچنین در نهاد ریاست جمهوری مصر نیز به عنوان مترجم کار کرد.
در سال 1969 میلادی ریاست بخش زبان روسی دانشکده زبان‌های خارجی قاهره به او واگذار شد. او سپس بین سال‌های 1973 و 1981 ریاست گروه زبان‌های اسلاوی را بر عهده داشت که در کنار زبان روسی شامل زبان‌های چک و مجارستانی بود. او در سال 1985 از دانشگاه آمریکایی قاهره، کارشناسی ارشد تدریس زبان انگلیسی را نیز اخذ کرد.
با آغاز دهه هشتاد سمیه عفیفی به ترجمه ادبیات روسی پرداخت و چندین نمایشنامه و قصه‌های کودک و غیره را به زبان عربی ترجمه کرد. او علاوه بر اینکه استاد ناظر بر رساله‌های دکتری و کارشناسی ارشد دانشجویان بود خودش نیز چندین مطالعه علمی در حوزه زبان و تدریس زبان روسی به غیربومی‌ها داشت.
سمیه عفیفی به عنوان استاد و استادیار دانشکده زبان‌های خارجی در قاهره مشغول تدریس شد. در سال 1985 از دانشگاه آمریکایی قاهره کارشناسی ارشد تدریس زبان انگلیسی را اخذ کرد.
عفیفی و ترجمه قرآن و کتب اسلامی
سمیه عفیفی 40 پژوهش به زبان‌های روسی، عربی و انگلیسی در زمینه‌های مختلف به چاپ رسانده و چند کتب ادبی را از روسی به عربی و بالعکس ترجمه کرده است؛ اما وجه تمایز او در این است که نخستین زن عربی است که قرآن کریم را به زبان روسی ترجمه کرده است.
در واقع او 26 جزء از قرآن کریم را ترجمه کرد و فردی به نام عبدالسلام منسی ترجمه مابقی را انجام داد. او همچنین چند کتب دینی اسلامی را نیز به زبان روسی ترجمه کرده است.
دکتر عفیفی در سال 1990 به ترجمه متون دینی روی آورد. از همین رو 4 کتابچه را در خصوص عبادت‌های اسلامی شامل نماز، زکات، روزه و حج و عمره را به زبان روسی و برای شورای عالی امور اسلامی مصر ترجمه کرد که با استقبال زیادی در جمهوری‌های مسلمان‌نشین شوروی سابق روبه‌رو شد.
وزارت اوقاف مصر نیز ترجمه «المنتخب فی تفسیر معانی القرآن الکریم» به زبان روسی را به او واگذار کرد و او از سال 1995 شروع به ترجمه کرده و در سال 2000 میلادی تحت نظارت دانشگاه الازهر و وزارت اوقاف مصر و شورای عالی امور اسلامی این مهم را به پایان رساند.
سمیه پنج سال از عمر خود را وقف ترجمه معانی قرآن کرد و در این راه ضمن مطالعه و بررسی تفاسیر مختلف از توصیه‌های علمای الازهر نیز بهره‌مند می‌شد. او برای به سرانجام رساندن این مهم در وضعیتی شبیه به اعتکاف بیشتر وقت خود را در منزل به سر می‌برد و از فعالیت‌های اجتماعی خود کاسته بود تا ترجمه قرآن کریم را در اختیار 70 میلیون مسلمان در جمهوری‌های شوروی سابق قرار دهد که سال‌ها از کمونیسم رنج برده بودند. دکتر سمیه ترجمه معانی 24 جزء از قرآن کریم را انجام داد و شش جزء باقیمانده را هم عبدالسلام منسی به انجام رساند.
با وجود اینکه ترجمه‌های روسی معانی قرآن کریم از قرن هجدهم به بعد وجود داشته است، اما همه آنها توسط روس‌هایی انجام شده که زبان عربی آموخته بودند و از همین رو سمیه عفیفی نخستین مترجم عرب قرآن به روسی است و ترجمه او با استقبال و تحسین مردم روس‌زبان مواجه شده است.
عفیفی بعد از آن به ترجمه کتب اسلامی به زبان روسی ادامه داد که از جمله آن كتاب «العقيدة الصحيحة و نواقض الإسلام» متعلق به شيخ عبدالعزيز بن باز و «حقائق الإسلام في مواجهة شبهات المشككين» متعلق به حمدی زقزوق است.
او در سال 1995 با رسیدن به سن بازنشستگی در همان بخش زبان روسی دانشکده زبان‌های خارجی روسیه به تدریس زبان ادامه داد.
سمیه عفیفی متولد 1935 و فرزند یکی از علمای الازهر بوده است و مادرش نیز از معدود زنان مصری بود که موفق به اخذ مدرک دکتری از اروپا شده بود؛ اما پدر و مادرش زمانی که او تنها هشت سال بیشتر نداشت از دنیا رفتند و خاله‌اش مسئولیت نگهداری و تربیت او را عهده‌دار شد. او صاحب دو فرزند است که آنها نیز تا مقطعی دکتری تحصیل کرده‌اند. عفیفی در سال 2005 در 70 سالگی چشم از جهان فروبست.
جوایز و افتخارات سمیه عفیفی
دکتر سمیه عفیفی به دلیل تحقیقات علمی و دستاوردهای خود در زمینه ترجمه و تبلیغات اسلامی تعدادی جوایز دریافت کرده است.
- جایزه دانشگاه عین شمس در سال 2000
- مدال علوم و هنر جمهوری مصر در سال 1995
-جایزه ادبی و مدال پوشکین که توسط اتحادیه بین‌المللی معلمان زبان و ادبیات روسی در سال 1985 اعطا شد.(جایزه پوشکین در سال 1989م برای تجلیل از نویسندگانی که به زبان روسی می‌نویسند به دلیل کمک‌های برجسته در ادبیات روسیه تأسیس شد).
-جایزه مطالعات ممتاز دانشگاه عین شمس در سال 1975.
از جمله فعالیت‌های دیگر وی عضویت در کمیته ترجمه شورای عالی امور اسلامی، ایراد سخنرانی‌های آموزشی در مورد روش‌های آموزش زبان عربی به غیربومی‌ها از جمهوری‌های مسلمان شوروی سابق و حضور در بسیاری از کنفرانس‌های علمی و تحقیقاتی بوده است.
مرحوم سمیه عفیفی به دلیل نقشی که در گسترش تبلیغ اسلام، معرفی صحیح دین اسلام و آموزه‌های دینی در بین مسلمانان جمهوری‌های شوروی سابق داشته و در ایجاد پل‌های فرهنگی بین ملت‌های علاقه‌مند به دین اسلام و ملت‌های عربی سهیم بوده، مورد تمجید است.
مهمترین فعالیت‌های سمیه عفیفی
1- «ترجمه المنتخب فی تفسیر القرآن الکریم» به زبان روسی(به همت الازهر، وزارت اوقاف، شورای عالی امور اسلامی بین سال‌های 1995 تا 1998)
2- ترجمه 4 کتب درباره عبادت‌های دین اسلام به زبان روسی با عناوین نماز، روزه، زکات و حج و عمره(به همت الازهر، وزارت اوقاف، شورای عالی امور اسلامی در سال 1990)
3- ترجمه «کتاب العقيدة الصحيح و نواقض الاسلام» به نویسندگی شیخ عبدالعزیز بن عبدالله باز در سال 1997
4- آموزش ترجمه به دانشجویان مسلمان جمهوری‌های شوروی سابق و مقیم مصر به گونه‌ای که بعد از چهار سال به عنوان مترجم سفارتخانه‌هایشان در قاهره مشغول شدند.
5- سخنرانی در زمینه ترجمه در دانشگاه دولتی شرق‌شناسی تاشکند در جمهوری ازبکستان 1999
6 - تأسیس مرکز مطالعات زبانی در حوزه تخصصی زبان روسی در مصر که بسیاری از آن فارغ‌التحصیل شده‌اند.
7- ساماندهی و نظارت بر دوره‌های فشرده ویژه تدریس زبان روسی در نهادهای مختلف مصر نظیر نیروهای مسلح، کارخانه‌ها و شرکت‌های وزارت صنعت و غیر این کشور.
در ادامه تصاویری از جوایز و تقدیرنامه‌های اعطا شده به این بانوی فرهیخته مصری را مشاهده می‌کنید.
