شکست درمانهای روانشناسی بدون توجه به مؤلفه‌های بومی
سید محسن فاطمی، فوق دکترای روانشناسی دانشگاه هاروارد گفت: بالاترین اشتباه این است که به یکسری الگوها و فرمول‌ها توجه کنیم بدون اینکه بستر فرهنگی آن را در نظر بگیریم؛ فقدان توجه به مؤلفه‌های بومی در حوزه خانواده درمانی، اضطراب و افسردگی و ... نه تنها باعث عدم کمک به مراجعه‌کننده است بلکه باعث بهم ریختگی وضع او هم شده است.
به گزارش ایکنا، سیدمحسن فاطمی، استاد دانشگاه یورک کانادا، شامگاه 14 آذرماه در نشست تجربیات پژوهشی که از سوی پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، با اشاره به فرایند انتشار کتاب و مقاله در آمریکای شمالی، گفت: من در بیش از 20 سالی که در آمریکا و کانادا مشغول تحصیل و تدریس هستم با انتشارات مختلف مرتبط بوده‌ام و جدیدترین اثر بنده را انتشارات دانشگاه کمبریج و اثر دیگر بنده با عنوان قدرت روان‌شناختی زبان را انتشارات راتلج چاپ کرده است؛ در برخی انتشارات دیگر نیز فصل‌هایی از یک کتاب بنده چاپ شده؛ از جمله انتشارت روان‌پزشکی آمریکا.
وی افزود: برای چاپ اثر در انتشارات دانشگاه‌های مختلف در کانادا و آمریکا مانند کمبریج و اسپرینگر ابتدا مؤلف با یک نماینده مرتبط با این انتشارات از طریق ایمیل تماس می‌گیرد، این انتشارات یک کمیته بررسی چاپ کتاب دارند، اگر ایمیل اولیه مورد تایید آنها باشد فرمی را برای مؤلف می‌فرستند که شامل عنوان کتاب، فصل و بخش‌های کتاب و ...است و یک فصل هم به عنوان نمونه ارسال می‌شود. نویسنده باید با برهان و استدلال توضیح دهد که این اثر چه ویژگی‌هایی دارد که نسبت به آثار دیگر برتری دارد.
فاطمی بیان کرد: همچنین مؤلف باید توضیح دهد آیا مطالب کتاب ترکیبی از کمیت و کیفیت است و یا نقاد و خلاق سخن گفته یا از نوعی پدیدارشناختی بحث کرده است. مؤلف مخاطب این کتاب را هم باید مشخص کند، عمده انتشاراتی که بنده با آنها کارکرده‌ام می‌تواند برای مخاطبان خاص مانند دانشجویان دوره فوق لیسانس و دکترا و درمانگران و ... مفید باشد.
مدرس دانشگاه ماساچوست تصریح کرد: پروپوزال مربوطه معمولا در کمیته چند نفره که مسلط به لحاظ علمی، نگارش و موضوعات مرتبط با چاپ هستند مورد بررسی و بازبینی قرار می‌گیرد، و مجددا کمیته دیگری محتوای کتاب را به لحاظ علمی و ... بررسی می‌کند که اعضای این کمیته صاحبنظران و متخصصان آن رشته علمی خاص هستند، اگر کتاب انسجام لازم و کیفیت علمی مناسب همچنین ماهیت مرتبط با عنوان، فقدان تسلط نسبت به موضوعات، نداشتن تحلیل درست و ... را نداشته باشد با صراحت اعلام کرده و بیان می‌کنند ما می‌توانیم آن را مشروط بر انجام اصلاحات لازم بپذیریم و یا به صورت کلی رد می‌کنند، یا کار آنقدر قوی هست که در همان ابتدا قرارداد می‌بندند و حق‌التالیف تعیین می‌کنند.
دارنده جایز ذهن‌پویایی و حضور در لحظه، بیان کرد: دقت نظر ادیتورها در ارزیابی کتاب برای بنده خیلی جالب است و اگر انتشارات راتلج، راتلج شده به دلیل همین دقت‌هاست؛ برای مثال کتاب روانشناسی صلح درون، بخش‌های مختلف دارد که یک بخش آن ملهم از مباحث شرقی است، در پشت این کتاب صاحبنظرانی از دانشگاه هاروارد، کلمبیا و چند دانشگاه دیگر بر آن تقریظ نوشته و آن را مورد تایید قرار داده‌اند، در بخشی از کتاب که در مورد قلب از نگاه عارفانه و معنوی و قلب در برابر ذهن بحث شده است، صفحه برخی مستنداتی که مانند بحارالانوار و الحیاة ارائه شده بود از قلم بنده جا افتاده بود و یا صفحه به درستی ذکر نشده بود و همین مسئله از چشم ادیتورها مخفی نماند.
سخنران کنفرانس‌های بین‌المللی در حوزه روانشناسی تصریح کرد: برخی نشست‌ها مانند نشست انجمن روانشناسی آمریکا فرصت مناسبی برای شنیدن سخنان مؤلفان و تبادل نظر بین مؤلف و صاحبان انتشارات است، البته تسلط کامل بر زبان از جمله شرایط مهم در این زمینه است زیرا انتشارات بر شیوه نگارش مطالب، حساسیت زیادی دارند. در فارسی هم وقتی اساس الاقتباس خواجه نصیر را نگاه کنید مشخص می‌شود راقم این سطور از فهم متعالی برخوردار است و این ویژگی در نوشتن آثار هم باید وجود داشته باشد و بتواند با مخاطب علمی ارتباط برقرار کند.
فاطمی اظهار کرد: از سال 2009 تا 2017 که در هاروارد کار کرده و درس خواندم روی پروژه «Mindfulness؛ ذهن آگاهی» کار کرده‌ام، که البته ترجمه دقیقی از این واژه انگلیسی نیست؛ این بحث با الهام از بحث بودایی خود را نشان داده است؛ کاری که بنده با خانم لانگر(استاد بنده) کرده‌ام ناظر به این است که ما می‌توانیم بدون مدیتیشن از حضور و پویایی برخوردار باشیم. یکی از پروژه‌های من تحلیل این حضور و پویایی بوده است و آن را از جنبه پدیدارشناختی بحث کرده‌ام.
تسلط بر زبان و مخاطب‌شناسی؛ مقدمه چاپ اثر
این پژوهشگر با تاکید بر اینکه مخاطب‌شناسی، تسلط بر زبان انگلیسی و شیوه نگارش مقدمه چاپ کتاب در انتشارات آمریکای شمالی است، تصریح کرد: اثر دیگری که از بنده چاپ شده حضور پویای نقاد است و اشاره به این دارد که روانشناسی، شیفتگی و شیدایی خاصی را با عواملی از جمله ابطال‌پذیری، جامیعت و کلی بودن، جهانشمولی و عینیت و دقت از خود نشان داده است و نقادانی هم بوده‌اند که این شیفتگی را زیر سؤال برده‌اند. روان‌شناسانی که نگاه نقاد دارند، تلاش دارند تا روانشناسی پوزتیویستی را مورد نقد قرار دهند و بحث عمده آنها این است که گفتمان قدرت در این نوع روانشناسی مشروعیت کنترل متخصص را در تالیف و تنظیم و تجویز بیان کند یعنی روان‌شناس می‌تواند از واقعیت برخوردار و به حقیقت دسترسی داشته باشد.
وی اضافه کرد: برخی ناقدان روانشناسی مدرن معتقدند که روانشناسی به نوعی متدپرستی دچار شده است، بنده نگاه پوزتیویستی را نقد و ریشه آن را به تحول داروینیستی نسبت داده‌ام؛ روانشناسی در قالب پوزتیویستی خود مدعی است که دانشی عاری و بی‌طرف از ارزش و جانبداری و دنبال حقیقت عینی است ولی بنده آن را نقد کرده‌ام که مورد استقبال قرار گرفت و چاپ شد. در این نقد توضیح داده‌ام که چه چیزی می‌تواند ما را از این روش‌های صرف برهاند؛ قصد من نفی برخورد و مواجهه آماری و علمی کنونی نیست بلکه انحصار در این روشها مورد نقد بنده است.
فاطمی بیان کرد: تیو در کتابی به روانشناسی بعد از استعمار نو پرداخته و ریشه‌های استعمار و سرسپردگی را در روانشناسی نوین نشان داده و ابراز می‌دارد که بزرگان روانشناسی نوین به نژادپرستی علمی کمک کرده‌اند زیرا اینها معتقد بودند که نژادهای غیر اروپایی از لحاظ زیبایی، هوش و ... فروتر هستند و مفصلا بحث کرده که این معیارها سبب شده تا نگاه ما به پدیده‌ها به واسطه تقلید کورکورانه عوض نشود و مشروعیت این نوع نگاه را از بین نبریم.
نقش معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی
استاد دانشگاه هاروارد با اشاره به حضور در چین و تفاوت روانشناسی شرقی با غربی، اضافه کرد: در چین، روانشناسی سازمانی بر روانشناسی فردی و بین فردی اهمیت بیشتری دارد، بنابراین پژوهش ارتباط زیادی با نگاه معرفتی و هستی‌شناسی دارد و محقق چه بخواهد و چه نخواهد متاثر از این موضوعات است؛ اگر محقق معتقد است که ما معرفت را فقط در بسترهای تجربی متعین در عالم ظاهر می‌توانیم کسب کنیم کاملا نتیجه تحقیق او با محققی که این روش را معنادار می‌داند ولی صرفا به اینها اتکاء نمی‌کند، تفاوت دارد.
وی تاکید کرد: کسانی که در حوزه‌های بین فرهنگی کار می‌کنند بسیار مهم است که صرفا گرفتار کلیشه‌ها نباشند زیرا روانشناسی نقاد اصلا در جامعه ما شناخته شده نیست و بیشتر نگاه‌ها، ملهم از نگاه پوزتیویستی است که در خیلی از موارد جواب می‌دهد ولی دنیای روانشناسی از این مرحله عبور کرده و در آمریکای شمالی ژورنال‌های زیادی وجود دارد که با مبانی مفروض روانشناسی غالب جلو نمی‌روند، در حالی که در وزارت علوم در ایران این بحث جایگاهی ندارد. باز تاکید دارم منظور بنده نفی روش‌های کمی و مرتبط با اصالت منطقی نیست بلکه باید در کنار این نگاه‌ها، به پارادایم‌های نو و جدید فکر کنیم.
توجه به مؤلفه‌های بومی در درمانهای روانشناسی
فاطمی اظهار کرد: بالاترین اشتباه این است که به یکسری الگوها و فرمول‌ها توجه کنیم بدون اینکه بستر فرهنگی آن را در نظر بگیریم؛ یکی از درس‌هایی که در زمینه روانشناسی مشاوره و مبانی فکری عملی و بالینی آن ارائه می‌دهم این است که به تعداد زیادی از تحقیقات اشاره می‌شود که انجمن روانشناسی آمریکا آن را پدید آورده و تاکید دارد فقدان توجه به مؤلفه‌های بومی در حوزه خانواده درمانی، اضطراب و افسردگی و ... نه تنها باعث عدم کمک به مراجع است بلکه باعث بهم ریختگی وضع او هم شده است.
وی افزود: ما وقتی از پدیده‌هایی مانند نیت‌مندی در مباحث معنوی سخن بگوییم با فرمول‌های برخاسته از نگاه سوشیال دیزایبلیتی نمی‌توانیم بررسی کنیم مخصوصا در جامعه‌ای که عنصر مطلوبیت اجتماعی بالاست. اگر بخواهیم عمیق تحلیل کنیم چالش‌های جدی و زیادی خواهد داشت.
فاطمی تاکید کرد: ما در جامعه ایران نیازمند بیداری و آگاهی در این عرصه هستیم زیرا التقاط‌های حوزه روش‌شناسی و پژوهش می‌تواند مشکلات زیادی برای ما ایجاد کند.
انتهای پیام
