سه اصل مهم در اسلام برای پیشرفت جامعه

به گزارش ایکنا، بی‌توجهی به ‌پیش‌زمینه‌ها و لوازم اجرای طرح‌ها از قبیل اقناع افکار عمومی از سوی دولت‌ها سبب می‌شود که مردم حس بی‌اعتمادی به حاکمیت پیدا کنند که می‌تواند در بروز اقدامات خشونت‌آمیز مؤثر باشد. زمانی که خانواده‌ها دچار مشکلات اساسی باشند جامعه نیز به ‌تبع آن درگیر مشکلات فراوانی خواهد شد و در نتیجه نمی‌توانیم از جامعه انتظار تحقق آرمان‌های یک امارت اسلامی ـ ایرانی را داشته باشیم.

در همین راستا مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران، در گفت‌وگو با ایکنا، از سه اصل مهم در اسلام برای پیشرفت جامعه سخن به میان آورد و اظهار کرد: سه اصل مهم در قرآن وجود دارد که پیامبران الهی بر آن تکیه می‌کنند تا جوامع بشری را به سمت سعادت و خوشبختی رهنمون سازند. صداقت به ‌عنوان اولین اصل پایه مسلمان بودن است و امید دومین اصلی محسوب می‌‎شود که پیامبران الهی بر آن تأکید می‌کنند. نباید فراموش کنیم که همیشه خداوند در کنارمان حضور دارد و هر جا به مشکلی برخورد کنیم با توکل و امید به خداوند می‌توانیم آن را مرتفع کنیم. همچنین اعتماد داشتن به افرادی که صداقت دارند سومین اصلی است که سبب رشد یک جامعه می‌شود و اگر این اصول که پایه اسلام است رعایت شود، بسیاری از مشکلات مردم حل خواهد شد.

پدر مددکاری اجتماعی ایران با ذکر اینکه اگر راستگویی، امید به آینده و اعتماد در یک جامعه وجود داشته باشد، قطعاً پیشرفت خواهد کرد، تأکید کرد: صداقت و راستگویی نه ‌تنها از دیدگاه اسلام و ادیان آسمانی، بلکه از دیدگاه تمام مکاتب بشری و همه عقلای عالم امری پسندیده و نیکوست، زیرا فطرت آدمی بر مبنای صداقت و راستی سرشته شده است و هر انسانی بر اساس فطرت خود گواهی می‌دهد که راستگویی بهتر از دروغ‌گویی است. اسلام، که کامل‌ترین دین الهی است، همواره بشر را به ‌راستی در رفتار و گفتار توصیه کرده و بالاترین مقامات را به راستگویان و صادقان اثبات نموده است.

اقلیما با بیان اینکه در آموزه‌های دینی اسلام، راستگویی یکی از نشانه‌های حقیقی بودن ایمان مؤمن است، گفت: از پیامبر اکرم(ص) سؤال شد که مؤمن چه نشانه‌ای دارد و به ‌واسطه چه چیزی شناخته می‌شود؟ فرمودند: «بِوَقَارِهِ وَ لِینِهِ وَ صِدْقِ حَدِیثِهِ؛ با وقار و نرم‌خویی و راستی گفتارش». امام صادق(ع) نیز فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَضَعَ الْإِیمَانَ عَلَی سَبْعَةِ أَسْهُمٍ عَلَی الْبِرِّ وَ الصِّدْقِ وَ الْیَقِینِ وَ الرِّضَا وَ الْوَفَاءِ وَ الْعِلْمِ وَ الْحِلْمِ؛ خدای عزوجل، ایمان را بر هفت قسمت بنا نهاده است: نیکوکاری، صداقت و راستگویی، یقین، رضایت، وفاداری، علم و بردباری».

رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران افزود: خداوند متعال در آیه ۱۱۹ سوره مائده می‌فرماید: «هذا یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فی‌ها أَبَداً رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ؛ روز قیامت روزی است که راستی راست‌گویان به آن‌ها سود می‌رساند و برای آن‌ها باغ‌هایی از بهشت است که نهر‌ها از زیر درختان آن جاری است و همواره تا ابد در آن می‌مانند؛ هم خداوند از آن‌ها راضی است و هم آن‌ها از خداوند خشنودند. این رستگاری بزرگ است».

اصلاح همه امور انسان با راستگویی

وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین آثار راستگویی، اصلاح همه امور انسان از جمله دین و عمل اوست، اظهار کرد: امیرمؤمنان علی(ع) فرموده: «مَنْ صَدَقَ أَصْلَحَ دِیَانَتَهُ؛ کسی که راستگو باشد، دینش اصلاح می‌شود»، زیرا راستگویی انسان را به خوبی و نیکوکاری دعوت می‌کند و ثمره نیکوکاری، اصلاح همه امور فردی و اجتماعی است. یکی از آثار مهم راستگویی، ایجاد اعتماد و اطمینان متقابل میان مردم است. البته این امر نه ‌تنها در میان مردم، بلکه در رابطه با حکومت و حاکمان نیز باید وجود داشته باشد.

اقلیما با ذکر اینکه از بزرگ‌ترین سرمایه‌های اجتماعی هر نظام و ملتی، وجود اعتماد عمومی در جامعه است که موجب همدلی و وفاق هرچه بیشتر جامعه می‌شود، افزود: مهم‌ترین آفت این سرمایه اجتماعی، دروغ و نیرنگ و نفاق است. از همین رو در روایات از دوستی با دروغگویان به ‌شدت نهی شده است. امام علی(ع) فرموده است: «إِیّاکَ وَ مُصَادَقَةَ الْکَذّابِ فَإِنَّهُ کَالسَّرابِ، یُقَرِّبُ عَلَیْکَ الْبَعِیدَ وَ یُبَعِّدُ عَلَیْکَ الْقَرِیبَ؛ از دوستی با دروغگو بپرهیز که او همچون سراب است؛ دور را در نظر تو نزدیک و نزدیک را دور می‌سازد».

این آسیب‌شناس اجتماعی گفت: اگر مردم یا حاکمان جامعه دچار آفت دروغگویی و نیرنگ شوند، به‌ مرور سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی از بین می‌رود و این امر موجب بروز هرج‌ومرج در جامعه و در نهایت، نابودی همه امکانات می‌شود. راه نجات و خوشبختی شخص و جامعه، پایبندی به راستگویی است. ترویج راستگویی و اعتماد و اطمینان عمومی زمینه‌ساز وحدت اجتماعی و نیز وحدت عامل همه پیروزی‌ها و خوشبختی‌های مادی و معنوی است.

وی به اصل مهم امید داشتن به خداوند متعال نیز اشاره کرد و افزود: امید داشتن مهم‌ترین انگیزه در زندگی هر فردی است. لذا خداوند در قرآن کریم، امید را عاملی مهم در زندگی بشر برمی‌شمرد و بیان می‌کند که امید انسان را به ‌سوی کاری سوق می‌دهد. برای مثال خداوند در آیه ۱۸۶ سوره بقره بیان می‌کند: «وَإِذَا سَأَلَک عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ ۖ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ ۖ فَلْیسْتَجِیبُوا لِی وَلْیؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یرْشُدُونَ؛ و، چون بندگان من از دوری و نزدیکی من از تو پرسند، بدانند که من به آن‌ها نزدیکم، هرگاه کسی مرا خواند دعای او را اجابت کنم. پس باید دعوت مرا و پیغمبران مرا بپذیرند و به من بگروند. باشد که به سعادت راه یابند».

امید منجر به اصلاح رفتار انسان می‌شود

اقلیما تصریح کرد: امید به استجابت از سوی خداوند، علت و انگیزه برای دعا و طلب از اوست. خداوند در آیات ۷ و ۸ سوره یونس می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ لَا یرْجُونَ لِقَاءَنَا وَرَضُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا وَاطْمَأَنُّوا بِهَا وَالَّذِینَ هُمْ عَنْ آیاتِنَا غَافِلُونَ؛ أُولَٰئِک مَأْوَاهُمُ النَّارُ بِمَا کانُوا یکسِبُونَ؛ البته آن‌هایی که به دیدار ما دل نبسته و امیدوار نیستند و به زندگی پست دنیا دل‌خوش و دل‌بسته‌اند و آن‌هایی که از آیات و نشانه‌های ما غافل‌اند. کسانی هستند که عاقبت به کردار زشت خود در آتش دوزخ مأوا گیرند.» بر همین اساس امید به آینده برتر در دنیا یا آخرت موجب می‌شود که باور‌ها و کنش‌ها و واکنش‌های خویش را تصحیح کند و به اصلاح اعمال و رفتار خود بپردازد.

رئیس انجمن علمی مددکاری اجتماعی ایران با بیان اینکه هرچه مردم امیدوارتر باشند، از زندگی فردی و اجتماعی‌شان لذت بیشتری می‌برند، افزود: یعنی دولت و ملت در تعامل با یکدیگر می‌توانند بستری را فراهم کنند که امید به آینده و تحقق اهداف و آرزو‌ها بیش‌ از پیش در جامعه وجود داشته باشد. در شرایطی که فردی احساس امیدواری کند، احساس تعلق‌ خاطر بالایی نیز دارد. اعضای جامعه زمانی که اعتماد اجتماعی بالایی داشته باشند، احساس تعلق ‌خاطرشان به جامعه‌ افزایش می‌یابد.

وی ادامه داد: زمانی که اعضای جامعه به ارزش‌ها و هنجار‌ها توجه کنند، جامعه فعال و قانونمند است. هر کدام از این اتفاقات به‌ تنهایی برای افزایش ضریب امنیت اجتماعی کافی است. رضایتمندی اجتماعی یکی از مهم‌ترین عوامل آرامش جامعه خواهد بود. امید اجتماعی می‌تواند زمینه را برای افزایش مشارکت اجتماعی فراهم کند، اعتماد را در جامعه بالا ببرد، مانع فروپاشی اجتماعی و شورش‌های اجتماعی و ازهم‌گسیختگی اجتماعی شود، حس تعلق را در جامعه افزایش دهد و مسئولیت‌پذیری را جایگزین بی‌تفاوتی اجتماعی کند.

تأثیر امید در جامعه

پدر مددکاری اجتماعی ایران از تأثیر امید بر جامعه و زندگی افراد سخن به میان آورد و گفت: وقتی افراد جامعه امیدوار باشند همه ظرفیت‌های فرد و جامعه رشد می‌کند و نیز بستر مشارکت اجتماعی شکل می‌گیرد و افزایش می‌یابد. در همه جای دنیا مشارکت موتور محرک جامعه است و در مشارکت اعتماد وجود دارد. بدین ترتیب، سرمایه اجتماعی افزایش می‌یابد و این موارد نسبت مستقیمی با هم دارند؛ در جامعه‌ای که سرمایه اجتماعی بالا باشد، طبیعتاً امید به آینده بیشتر خواهد بود.

وی افزود: چه سرمایه‌گذاری‌ای بهتر از اینکه بتوانیم امید را در جامعه افزایش بدهیم. در جامعه‌ای که امید نباشد، افسردگی، هرج‌ومرج و بی‌تفاوتی هست و نشاط نیست. البته عکس آن هم وجود دارد. جامعه‌ امیدوار نشاط و رضایت بالاتری دارد و ابعاد سلامت روانی و اجتماعی بالاتر خواهد بود. به همین دلیل از دولت‌ها انتظار می‌رود که امید را در دل مردم از بین نبرند. وقتی امید از بین برود، ناامیدی جایگزین می‌شود و در جامعه ناامید، اعتماد وجود نخواهد داشت و فاصله بین ملت و دولت افزایش پیدا می‌کند. این امر تأثیری منفی روی امنیت جامعه می‌گذارد. اگر امید نباشد، خشونت و دروغگویی و سایر منکرات جامعه را فرامی‌گیرد.

اقلیما به اصل مهم و کاربردی اعتماد نیز اشاره و اظهار کرد: اعتماد به حاکمیت پشتوانه‌ای برای حکومت است که بتواند کار‌های بزرگ را انجام دهد. کار‌هایی که درنهایت منتج به ارتقای شاخص‌های توسعه اجتماعی، رفاه، امنیت و بهبود سلامت جامعه می‌شود. زمانی که امنیت شغلی وجود ندارد و عدم اعتماد مردم به مسئولان در شرایط حاد قرار گرفته باشد، چطور می‌توان انتظار داشت که جامعه به تعالی برسد.

این مددکار اجتماعی در پایان با بیان اینکه همه مشکلات کشور با شایسته‌سالاری و پاسخ‌گویی برطرف خواهد شد، گفت: مشکلات جامعه زمانی حل می‌شود که به ‌تمامی فرمایشات مقام معظم رهبری عمل شود. شایسته‌سالاری و پاسخ‌گویی، که رهبری بار‌ها بر آن تأکید کرده‌اند، می‌تواند سبب افزایش اعتماد مردم به حاکمیت شود، چراکه هر فرد در جایی قرار خواهد گرفت که به آن علاقه دارد و این امر زمینه‌ساز مشارکت اجتماعی می‌شود و بسیاری از مشکلات مردم حل خواهد شد.

گفت‌وگو از علیرضا اصغرزاده