چگونه مؤسسات منجر به تغییر در جلسات سنتی قرآن شدند + فیلم
پیشکسوت قرآنی کشورمان گفت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی، وظیفه آموزش عمومی قرآن را مؤسسات بر عهده گرفتند و هنگامی که چنین مؤسساتی رشد می‌کنند، موجب می‌شود تا جلسات سنتی تحت تأثیر قرار بگیرند و افرادی که پیشتر بانی جلسات عمومی قرآن بودند، از این مسئولیت کنار بکشند و چنین امری را به مؤسسات محول کنند.
جلسات قرآن را باید مهم‌ترین نهاد در تربیت قاریان برجسته جمهوری اسلامی تلقی کرد؛ نهادی که از زمان شکل‌گیری تاکنون مردمی بوده و در مکان‌های عمومی نظیر مساجد و حسینیه‌ها برگزار شده و می‌شود. افزون‌بر این مکان‌ها، جلسات قرآن در برخی خانه‌ها هم برپا می‌شده است. علی‌رغم اینکه در کشور ایران از میان قرآن و اهل بیت(ع)، قرآن کمتر مورد اقبال قرار می‌گیرد، اما جلسات قرآن همچنان با شور برپا می‌شوند؛ جلساتی که رسالت اصلی آنها آموزش عمومی قرآن بود و رفته‌رفته از حالت سنتی به حالت تخصصی تبدیل شد.
شاید یکی از دلایلی که موجب می‌شود نهاد آموزشی‌ای نظیر جلسات قرآن به بحث گذاشته شود، همین سیر تطور در نحوه برپایی جلسات باشد. بر این‌اساس این پرسش شکل می‌گیرد که آیا می‌توان عبور از جلسات سنتی به جلسات تخصصی را به‌مثابه پیشرفت تلقی کرد یا چنین سیری بار منفی داشته و به منزله از دست رفتن جلسات آموزش عمومی محسوب می‌شود؟
این پرسش و پرسش‌های دیگری از این دست که مؤلفه‌های جلسات قرآن استاندارد چیست و چه نسبتی میان مسابقات و جلسات قرآن وجود دارد؟ سبب شد تا با غلامرضا شاه‌میوه، مدرس پیشکسوت و داور مسابقات بین‌المللی قرآن به گفت‌وگو بپردازیم. در ادامه بخش نخست این گفت‌وگوی تفصیلی را می‌خوانید؛
ایکنا- از اینکه دعوت ما را برای انجام این گفت‌وگوی برخط پذیرفتید تا به یک موضوع مهم در زمینه تلاوت قرآن بپردازیم سپاسگزارم. در ابتدا تحلیل خود را از مؤلفه‌های یک جلسه قرآن استاندارد ارائه بفرمایید تا ان‌شاالله با پرسش‌های بعدی گفت‌وگو را پی بگیریم.
برگزاری جلسات قرآن در ایران سابقه دیرینه‌ای دارد و باید سابقه تشکیل این جلسات را به سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی رساند. مبنای این جلسات مردم بوده‌اند؛ چراکه همواره توسط مردم و بدون حمایت دستگاه‌های دولتی به فعالیت پرداخته‌اند و این رویه تا امروز هم ادامه داشته است. افزون بر اینکه مردم رکن اصلی جلسات بوده و هستند، باید از بانی و استاد جلسه هم به عنوان ارکان دیگر سخن به میان آورم.
این جلسات به صورت یکبار یا دوبار در هفته برگزار می‌شدند و یکی از شاخصه‌های مهم آنها این بود که عموم افراد می‌توانستند به صورت آزاد در جلسات شرکت کنند. در سال‌های پس از انقلاب شاهد شکل‌گیری جلساتی بودیم که بیشتر به مباحث فنی نظیر صوت و لحن و تجوید می‌پرداختند که شاید همه مردم نمی‌توانستند در این جلسات شرکت کنند، اما مؤلفه جلسات سنتی قدیم همین بود که همه مردم می‌توانستند در این جلسات حضور پیدا کنند.
از جمله دیگر مؤلفه‌های جلسات سنتی قرآن، تمرکز بر ساده‌خوانی قرآن بوده است؛ یعنی افرادی که در این جلسات شرکت می‌کردند بدون هرگونه صوت و لحن خاصی به تلاوت می‌پرداختند و بنای اصلی هم آموزش عمومی قرآن برای تقویت روخوانی و روان‌خوانی قرآن بوده است. البته بعضاً هم قاریان مطرحی در این جلسات حاضر می‌شدند، اما محور اصلی این جلسات آموزش عمومی قرآن بوده است.
افزون براینکه در جلسات سنتی قرآن به ساده‌خوانی قرآن می‌پرداختند، از قدیم‌الایام شاهد بوده‌ایم که در کنار این مطالب به مباحثی نظیر مفاهیم آیات هم اهتمام ورزیده می‌شد. به اینصورت که گاهی اوقات استاد جلسه بخشی از زمان را به همین مباحث اختصاص می‌داد. این جلسات تا به امروز ادامه یافته اما در شکل آنها تغییراتی به وجود آمده است.
ایکنا- این تغییر در فرم را چطور ارزیابی می‌کنید؟
چنین تغییری در شکل جلسات لازم بوده است؛ چراکه با گذشت زمان، شرایط و اقتضائات هم تفاوت‌های بسیاری با چندین سال قبل یافته و از این‌رو چاره‌ای جز این نیست که در شکل برگزاری جلسات هم تغییراتی اعمال شود. امروزه هم اینگونه شده و از جمله اینکه شاهد کاربست امکانات به‌روزی هستیم و برخی از جلسات با داشتن برخی امکانات و پرداختن به مباحث فنی، نسبت به جلسات سنتی تغییراتی را پشت سر گذاشته‌اند.
ایکنا- در ابتدا جلسات به صورت سنتی و برای آموزش عمومی قرآن بوده و حتی در این جلسات قرآن هم به صورت ساده خوانده می‌شد، اما امروزه شاهد این هستیم که در جلسات قرآن کاملا به مباحث فنی پرداخته می‌شود. به نظر شما آیا این تحول به این معنا نیست که ما جلسات سنتی را از دست داده‌ایم؟
این حرف شما تا حدود زیادی درست است، ولی باید به یک نکته اساسی توجه کرد که عبارت از تشکیل مؤسسات قرآنی است. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی مؤسسات قرآنی بسیاری تأسیس شدند که رویکردهای مختلفی هم داشتند؛ یعنی برخی از مؤسسات به مباحث روخوانی و روان‌خوانی پرداختند و در برخی مؤسسات هم مباحث فنی‌تر برای پرورش قاریان برجسته مطرح شد.
رشد چنین مؤسساتی موجب می‌شود تا جلسات سنتی تحت تأثیر قرار گیرند و افرادی که پیشتر بانی جلسات عمومی قرآن بودند، از این مسئولیت کنار بکشند و چنین امری را به مؤسسات محول کنند. به همین دلیل، همواره به دست‌اندرکاران مؤسسات پیشنهاد داده‌ام که در کار برنامه‌های روزانه‌ای که دارند و به صورت تخصصی به آموزش قرآن می‌پردازند، جلساتی هم برای عموم داشته باشند.
این رویه را در مؤسسه بینه اصفهان دنبال می‌کنیم. هر چند هدف اصلی مؤسسه، پرداخت تخصصی به مباحث آموزش قرآن برای نوجوانان است اما در کنار همه این فعالیت‌ها یک جلسه هفتگی هم داریم که ورود برای همه آزاد است و از همه سطوح افرادی می‌آیند و قرآن می‌خوانند. گاهی اوقات حتی حافظان قرآن هم به این جلسه می‌آیند و به تلاوت می‌پردازند.
بنابراین، به دلیل رشد چشم‌گیر مؤسسات، جلسات سنتی و عمومی کم‌رنگ شده و نباید بگذاریم اینگونه شود. چه‌بسا اینکه مقام معظم رهبری هم روی تشکیل جلسات در خانه‌ها و مساجد تأکید می‌کنند به همین دلیل باشد تا رکن اساسی تربیت قاریان و حافظان و آموزش روخوانی و روان‌خوانی قرآن تعطیل نشود. از این‌رو لازم است تا در این زمینه عقب‌گردی به سمت همان جلسات عمومی داشته باشیم، اما در این جلسات هم باید از امکانات نوین بهره بگیریم.
در گذشته سیستم‌های صوتی به‌میزانی که امروزه وجود دارد نبود و همین سیستم‌های صوتی می‌توانند عاملی برای تشویق بیشتر برای حضور در جلسات محسوب شوند. یکی دیگر از مسائلی که باید در جلسات مورد توجه باشد پخش زنده آنها است. جلسات روزهای یکشنبه بنده هم به صورت مستقیم پخش می‌شود و لازم است که همه قرآنی‌ها از این امکانات بهره‌برداری کنند.
ایکنا- به کاربست ابزارهای تکنولوژیک در راستای ارتقای سطح کیفی جلسات قرآن اشاره کردید. فکر نمی‌کنید اگر از این امکان استفاده شود، اندک‌اندک فضای مجازی موجب به محاق رفتن جلسات حضوری شود؟
خیر، مراد این است که همان جلسات حضوری به صورت مجازی هم در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد. بسیاری از علاقه‌مندان به مباحث قرآنی در شهرهای تهران، اصفهان یا مشهد ساکن نیستند که بتوانند از اساتید به‌راحتی استفاده کنند و از طرفی امکان سفر به این استان‌ها هم فراهم نیست. به همین دلیل پخش مستقیم جلسات می‌تواند امکان حضور این افراد را هم فراهم کند. حتی اگر این قاریان نتوانند به صورت مجازی تلاوتی داشته باشند، همین که تلاوت دیگران و نکاتی که به دیگران آموزش داده می‌شود، بشنوند هم برایشان مفید و درس‌آموز خواهد بود. بنابر این، استفاده از امکانات و ابزارهای تکنولوژیک می‌تواند راهی برای جذب مخاطب بیشتر هم باشد.
بر اساس این توضیحات، با برگزاری جلسات در بستر مجازی که یک نفر بنشیند و صرفا از طریق فضای مجازی با دیگران ارتباط گیرد مخالف هستم؛ چراکه معتقدم آموزش تلاوت قرآن در هر سطحی و برای هر سنی باید به صورت سینه‌به‌سینه باشد. پس باید جلسات حضوری را داشت و این جلسات را در بستر مجازی هم در اختیار همه علاقه‌مندان قرار داد.
ایکنا- تحلیل شما از وضعیت جلسات تخصصی چیست؟ آیا این جلسات در سطح قابل قبولی برگزار می‌شوند؟ احیاناً چه نقدهایی به این جلسات می‌توان وارد کرد؟
جلسات قرآن اعم اینکه در مساجد یا خانه‌ها تشکیل شوند، می‌توان به دو دسته تقسیم کرد که این صورت‌بندی هم براساس رویکرد آنها است: جلساتی که در آنها آموزش‌های عمومی قرآن مانند روخوانی و روان‌خوانی و ... مد نظر است و جلساتی که تخصصی‌تر شده‌اند و در آنها به مباحث فنی هنر تلاوت قرآن نظیر سبک‌های تلاوت و مسائل مربوط به الحان و مقامات و همچنین صداسازی پرداخته می‌شود. همانطور که در حیطه پزشکی با پزشک عمومی و متخصص مواجه هستیم، در زمینه آموزش قرآن هم با این دو رویکرد مواجه هستیم و کسانی که به مباحث فنی علاقه دارند به سراغ جلسات تخصصی می‌روند.
نکته مهم اینکه تشکیل جلسات تخصصی یک نیاز است؛ چراکه امروزه با مخاطبانی مواجه هستیم که مراحل ابتدایی آموزش قرآن را پشت سر گذاشته‌اند و نیازمند نکات فنی‌تر هستند که سطح تلاوتشان ارتقا پیدا کند. بنابر این چنین افرادی نیاز دارند که در جلسات تخصصی شرکت کنند، اما نکته حائز اهمیت این است که گاهی اوقات به‌قدری در مسائل تخصصی و فنی غرق می‌شویم که اصل قضیه و هدف اصلی تشکیل جلسه قرآن به فراموشی سپرده می‌شود.
جلسه قرآن صرفاً به آموزش برخی فنون خلاصه نمی‌شود بلکه لازم است اساتید در کنار آموزش‌های تخصصی خود به مسائل معرفتی هم بپردازند. برای نمونه می‌توانند به ارائه نکات اخلاقی قرآن‌بنیان اهتمام بورزند؛ امری که موجب می‌شود جلسه دارای یک خط مشی فکری شود و همان سیر را طی کند. اما متأسفانه در جلسات ما، صرفاً مباحث فنی تلاوت مورد توجه قرار می‌گیرد. نتیجه چنین رویکردی به جلسات قرآن این شده که برخی از قاریان ما علی‌رغم اینکه از حیث فنی در سطح بالایی قرار دارند، اما گاهی اوقات رفتارهایی می‌کنند که به ساحت قرآن هم آسیب می‌رسانند.
در سال‌های پیش از انقلاب، دبیر هندسه‌ای داشتیم که در کنار تدریس مباحث مربوط به هندسه، گاهی نکات اخلاقی هم می‌گفت و از همین طریق به اثبات وجود خدا با قضایای هندسی می‌پرداخت و به مسائلی از این دست اقبال داشت. ما از یک دبیر ریاضی چنین توقعی نداشتیم که این مباحث را مطرح کند و همین امر موجب می‌شد که مباحث روی تک‌تک دانش‌آموزان تأثیر بگذارد. حال اگر همین مباحث را از یک دبیر تعلیمات دینی می‌شنیدیم چندان جذابیتی هم برای ما به همراه نداشت.
بر همین اساس، هنگامی که یک استاد متخصص در امور صوت و لحن که در مورد مسائل فنی تلاوت کنکاش می‌کند به نکات اخلاقی و معرفتی قرآن بپردازد، یقیناً شاهد به وجود آمدن تأثیرات سازنده‌ای خواهیم بود. برای نمونه یکی از مسائلی که اساتید می‌توانند روی آن مانور دهند بحث اخلاص است؛ چراکه تا قاری از درون به طهارت نرسیده باشد و اخلاص نداشته باشد، تلاوتش هم مؤثر نخواهد بود. بنابر این یکی از آسیب‌های جدی جلسات ما خلأ مباحث معرفتی و اخلاقی است که باید علاج شود.
ادامه دارد ...
گفت‌وگو از مرتضی اوحدی
انتهای پیام
