حادثه عاشورا؛ واقعه‌ای استثنایی و شگفت‌آور از منظر ارزش‌های خبری
یک پیشکسوت رسانه گفت: یکی از ارزش‌های خبری در حوزه روزنامه‌نگاری، ارزش خبری استثناها و شگفتی‌هاست و اگر این ارزش خبری را بخواهیم برای واقعه عاشورا در نظر بگیریم، باید بگویم که واقعه عاشورا در اوج استثنا و شگفتی قرار دارد.
سیدجلال فیاضی، پیشکسوت رسانه در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، به‌مناسبت 17مردادماه و روز خبرنگار و تقارن این روز با عاشورای حسینی، اظهار کرد: حماسه بزرگ عاشورا که پس از قرن‌ها هنوز شعله‌های فروزان آن روشن است و هر سال بر عظمت و شکوه عزاداری‌ها افزوده می‌شود، به دلایل مختلفی در تاریخ تشیع و اسلام ماندگار شده است. از این‌رو با توجه به اینکه امسال روز خبرنگار و روز عاشورا در تقارن با یکدیگر هستند، سعی دارم که از منظر رسانه‌ای به ماندگاری و جاودانگی حادثه عاشورا نگاهی داشته باشیم.
وی ادامه داد: در روزنامه‌نگاری معتقد هستیم خبرهایی که فراگیر و ماندگار می‌شود و در اذهان می‌مانند، بایستی دارای ارزش‌های خبری باشند. ارزش‌های خبری مجموعه ارزش‌هایی است که یک خبر را اولاً برای فردی که خبری را منتقل می‌کند موجب جاذبه می‌شود و ثانیاً برای مخاطب این جاذبه را ایجاد می‌کند و باعث ماندگاری و فراگیری آن خبر می‌شود.
عاشورا، حادثه‌ای که دربرگیری بسیار گسترده‌ای دارد
این پیشکسوت رسانه خاطرنشان کرد: اولین ارزش خبری که ما در روزنامه نگاری به آن معتقد هستیم، بحث «در برگیری» است، بدین منظور که یک رویداد و حادثه بر روی تعداد زیادی از افراد جامعه در زمان حال و یا آینده تاثیر داشته باشد که این دربرگیری می‌تواند هم مادی و معنوی و هم تأثیر مستقیم و غیر مستقیم بر اقشار زیادی از مردم داشته باشد.
فیاضی اظهار کرد: در واقع حادثه عاشورا، یکی از رویدادها و حماسه‌هایی است که دربرگیری بسیار گسترده‌ای در زمان خود و در زمان بعد از خود دارد. در زمان خود، ما از یک طرف شاهد هستیم بزرگان کوفه برای امام حسین(ع) نامه نوشتند و از ایشان دعوت کردند و از سویی دیگر می‌بینیم که امام حسین(ع) برای مقابله با درخواست بیعت یزید به سمت مکه حرکت می‌کنند و حج خود را نیز ناتمام می‌گذارند.
وی افزود: به همین جهت می‌توان گفت که همه مردم و افرادی که هم امام حسین(ع) را دعوت کردند و هم اینکه طرف خلیفه وقت هستند، به‌نوعی از این حادثه تأثیر می‌پذیرند و این حادثه همه اقشار آن دوره را تحت‌تاثیر خود قرار داد و به دلیل سایر ارزش‌های خبری دیگر اقشار جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
حماسه عاشورا از ارزش خبری شهرت برخوردار است
این پیشکسوت رسانه خاطرنشان کرد: ارزش خبری دومی که برای خبرهای ماندگار و با اهمیت به کار می‌رود، ارزش «شهرت» است. باز هم می‌بینیم که حماسه عاشورا و شخصیت‌هایی که چه شخصیت‌های مثبت و چه شخصیت‌های منفی این واقعه هستند، در زمان خود از شهرت فوق‌العاده‌ای برخوردار بودند. از یک سو شخصیت‌هایی چون یزید که با ویژگی‌های شناخته شده و از سوی دیگر نیز امام حسین(ع) به عنوان فرزند پیامبر اکرم(ص) را شاهد هستیم. بنابراین موضوع شهرت که دارای بار معنایی مثبت و منفی است در حادثه عاشورا در اوج خود قرار دارد.
فیاضی بیان کرد: ارزش خبری سوم در عرصه روزنامه‌نگاری «برخوردها، اختلافات، درگیری‌ها و منازعه‌ها» است که در یک رویداد رخ دهد که این منازعه‌ها هم می‌تواند فکری و هم فیزیکی باشد و ما در حادثه عاشورا این برخوردها را در اوج شاهد هستیم. به گونه‌ای که از یک سو به لحاظ فکری، ایدئولوژیک و اندیشه‌ای یک برخورد و اختلاف‌نظر و منازعه جدی بین تفکر امام حسین(ع) و یزیدی وجود دارد و به دلیل همین تفکر است که امام حسین(ع) حاضر نمی‌شوند که با فردی مانند یزید بیعت کنند و به همین جهت ابتدا به سمت مکه و سپس به سمت کوفه حرکت کردند.
این پیشکسوت رسانه عنوان کرد: در واقع به لحاظ فکری باید گفت که مرزبندی آشکار و شفاف و یک شکاف بسیار زیادی بین تفکر یزید و امام حسین(ع) وجود دارد. البته که درگیری فیزیکی هم به‌طور طبیعی در این جریان رخ می‌دهد و این موضوع هم جزو ارزش‌های خبری برای ما خبرنگاران و روزنامه‌نگاران محسوب می‌شود و بر همین اساس می‌توان گفت که همین ارزش خبری از منظر حادثه عاشورا، باعث ماندگار این واقعه می‌شود.
فیاضی اظهار کرد: ارزش خبری چهارم در حوزه روزنگامه‌نگاری، ارزش خبری «استثناها و شگفتی‌ها» است. ما باز هم می‌بینیم که در حادثه عاشورا هم استثناء و هم شگفتی در اوج قرار دارد. استثناء بدین مفهوم که یک حادثه نادر و استثنایی رخ می‌دهد و در حقیقت امام حسین(ع) در عین حال که از سوی یزید تهدید شدند که اگر بیعت نکنند ممکن است جنگ رخ دهد، اما با خانواده و اهل‌بیت خود به سمت کوفه حرکت کردند که این حرکت ایشان باعث شگفتی بزرگ برای این رویداد عظیم و حماسی است.
وی خاطرنشان کرد: ارزش پنجم خبری که می‌توان به آن اشاره کرد «فراوانی و تعداد» است. افراد زیادی از سوی لشکر یزید برای مقابله با امام حسین(ع) آمده بودند، اما از طرفی اگرچه که لشکریان امام حسین(ع) 72 تن بودند، اما این تعداد، تمامی داشته‌های امام حسین(ع) بودند و در حقیقت دارایی‌هایی خود را به میدان جنگ برده بودند، به شهادت رسیدند و به همین جهت است که می‌گوییم در این حادثه فراوانی، بزرگی و تعداد وجود دارد.
این پیشکسوت رسانه بیان کرد: ارزش ششم نیز ارزش «مجاورت» است که در حقیقت این حادثه مجاورت جغرافیایی دارد و هم از مجاورت معنوی برخوردار است. با توجه به اینکه در نزدیکی کوفه رخ داده و برای ما ملت شیعه و ایران یک نوع مجاورت جغرافیایی محسوب می‌شود و با توجه به اینکه این رویداد هم از نظر انسانی، عقلی و فکری حادثه‌ای است که هر انسانی را به فکر و واکنش وامی‌دارد و این حادثه را محکوم می‌کند و در غم این حادثه عزادار می‌شود نیز یک مجاورت معنوی محسوب می‌شود که این مجاورت هم در اوج خود قرار دارد.
فیاضی عنوان کرد: اما هفتمین ارزش خبری که در روزنامه‌نگاری وجود دارد «زمان و تازگی» یک رویداد است. شاید این حادثه از یک منظر در 1400 سال گذشته در کربلا رخ داده باشد، اما این رویداد از منظر انسانی، اسلامی و عاطفی آنچنان رویدادی است که همیشه تازگی دارد و زنده است. بدین منظور که کودک شیرخواره‌ای آنگونه به شهادت می‌رسد، علی‌اکبر ارباً اربا می‌شود، سرها بر نیزه برده شد، لشکریان یزید آنگونه بر روی پیکرهای شهدا اسب‌ها می‌راندند و در نهایت نیز خاندان امام حسین(ع) به اسارت گرفته شدند.
حادثه عاشورا دارای تمامی ارزش‌های خبری در حوزه روزنامه‌نگاری است
وی تأکید کرد: در حقیقت این اتفاقات، رویدادهایی هستند که هرکسی در هر مکان و زمانی بشنود، قلب او نسبت به این اتفاقات جریحه‌دار می‌شود، سرها بر نیزه می‌رود و خاندان امام حسین(ع) به اسارت گرفته می‌شوند. از این‌رو به نظر می‌رسد که این هفت ارزش خبری در حادثه عاشورا در اوج خود قرار دارد و به نوعی باید گفت که حادثه عاشورا دارای تمامی ارزش‌های خبری در حوزه روزنامه‌نگاری است.
حضرت زینب(س)؛ بزرگ خبرنگار حادثه عاشورا
این پیشکسوت رسانه عنوان کرد: نکته بعدی که برای ماندگاری هر خبر می‌توان گفت این است که به هر حال خبرنگار و خبررسان آن رویداد بسیار مهم است. بنابراین با توجه به اینکه امام حسین(ع) با خاندان خود به کربلا رفتند و این خاندان همگی به نوعی خبرنگار و خبررسان این حادثه هستند که بزرگ خبرنگار حادثه عاشورا حضرت زینب(س) هستند و ما شاهد هستیم که بعد از حادثه عاشورا، در همه جا، این واقعه را نقل و روایت و جزئیات آن را نیز بیان می‌کنند و البته این تعبیر حضرت زینب(س) که می‌فرمایند: «من هرچه در آنجا دیدم زیبایی بود».
فیاضی عنوان کرد: در واقع نوع بیان حضرت زینب(س) و به تعبیر ما قلم و نگارش آن خبرنگار در ماندگاری حادثه عاشورا بسیار مهم است و علاوه بر خاندان امام حسین(ع) به دلیل ارزش‌های خبری که در حادثه عاشورا وجود دارد، شاهد هستیم که راویان زیادی در این حادثه حضور داشتند که این حادثه را به زبان‌های مختلفی نقل کرده‌اند. بنابراین نقش خبرنگاران و افرادی که این خبر را به اقصی نقاط عراق آن زمان رساندند و خبرنگارن و راویانی که بعدها در تاریخ این واقعه را نوع به نوع نقل کردند نیز بسیار مهم و تأثیر گذار است.
نقش مخاطبان در ماندگاری واقعه عاشورا
وی خاطرنشان کرد: نکته بعدی که در ماندگاری یک خبر می‌توان عنوان کرد، مخاطبان آن خبر است. مخاطبان حادثه عاشورا همه آزادگان جهان و همه افرادی هستند که قلبشان برای جوان‌مردی و آزادمردی می‌تپد. بنابراین خبر واقعه عاشورا به هر سرزمینی که رسیده است به دلیل ارزش‌های خبری و به دلیل اینکه مخاطب این خبر همه افرادی هستند که آزاد می‌اندیشند و آزادگی در مرام آن‌هاست، این مخاطبان هستند که در زنده نگاه داشتن واقعه عاشورا نیز نقش داشته‌اند.
این پیشکسوت رسانه عنوان کرد: به نظر من از منظر رسانه‌ای حماسه عاشورا حماسه‌ای است که همه عناصر و ارزش‌های خبری خبر را داراست. همچنین به موضوع مهمی که در این واقعه می‌توان اشاره کرد، پیام این حادثه است که دارای پیام آزادمردی، ظلم‌ستیزی و ظلم‌ناپذیری است و پیامی است که در برابر وارونه جلوه دادن دین و آن هم دین متعالی مانند اسلام اینگونه می‌ایستد و همه خاندان خود را فدا می‌کند، برای اینکه اسلام زنده بماند. امام حسین(ع) در اینجا می‌فرماید: «اگر دین خدا با کشته شدن زنده می‌ماند، پس شمشیر عمر را فرا گیرید».
فیاضی خاطرنشان کرد: پس در این حادثه ما شاهد هستیم که هم عنصر پیام بسیار جذابیت و ماندگاری دارد و هم خبرنگاران این حادثه نیز خبرنگاران صادقی هستند که با سرعت، صحت و دقت که سه اصل حرفه خبرنگاری است، این حادثه را به دیگران انتقال دادند.
وی اظهار کرد: از این‌رو به نظر من همه این موارد از عوامل ماندگاری و جاودانگی عاشورا محسوب می‌شود و این حماسه هر روز زنده‌تر باقی مانده است و امیدوار هستیم تقارن این دو روز با یکدیگر همه ما را که توفیق داریم که در رسانه فعالیت کنیم، خود را خبرنگار می‌دانیم و به شغل آگاهی‌بخشی خود نیز افتخار می‌کنیم، بتواند در هم تنیدگی اندیشه ما و حادثه عاشورا را بیشتر کند و ما با الهام از حادثه عاشورا نه تنها در زنده نگاه داشتن این حادثه، بلکه در انتقال دیگر اخبار هم آزادگی، جوان‌مردی، امانت‌داری و پای‌بندی به صحت و درستی اخبار را وجهه همت خود قرار دهیم و آنگونه که مرحوم شریعی گفت: «یا حسینی و یا زینبی باشیم».
مخاطبان واقعه عاشورا چه کسانی هستند؟
این پیشکسوت رسانه در بخش دیگری از این گفت‌وگو به مخاطبان واقعه عاشورا نیز اشاره و عنوان کرد: با توجه به اینکه اخباری که ما رسانه‌ای‌ها منتشر می‌کنیم، مخاطبان خاص خود را دارد اما مخاطبان عام و البته خاص واقعه عاشورا در اوج هستند که شاید این مخاطبان خاص در این جاودانگی نقش داشته باشند. البته این مخاطبان خاص دارای جنبه‌های منفی و جنبه‌های مثبتی هستند.
فیاضی افزود: مخاطبان خاص در جنبه منفی، آن دسته از مخاطبانی هستند که درصدد بودند این واقعه را وارونه جلوه دهند و این حادثه به درستی منتقل نشود، اما مخاطبان خاص در جنبه مثبت آن دسته از مخاطبانی بودند که سعی کردند واقعیت این حادثه را منتقل کنند، ضمن اینکه این حادثه و حماسه برای همه اقشار جامعه اهمیت دارد و همه اقشار جامعه مخاطبان آن هستند، اما مخاطبان خاص ویژه‌ای هم دارد. این مخاطبان خاص ویژه احساس مسئولیت کردند تا این حادثه را زنده نگاه دارند و از طرفی نیز مخاطبان خاص دیگری که تلاش کردند تا این حادثه را که نور خدا به خوبی در آن تجلی می‌کند، خاموش کنند و اجازه ندهند که پیروزی معنوی قیام ایشان جلوه‌گری پیدا کند.
معنویت یکی از ارکان حادثه عاشوراست
وی با اشاره به معنویت اخبار و به ویژه اخبار واقعه عاشورا نیز اظهار کرد: باید بگویم که در همه ارزش‌های خبری که به آن اشاره کردم، «معنویت» جزو لاینفک این ارزش‌هاست، به‌گونه‌ای که اگر ما به بحث در برگیری توجه کنیم، متوجه می‌شویم که امام حسین(ع) یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات بشری و دینی خود را که حج است، ناتمام گذاشتند و با این اقدام خود یک نوع پیام معنوی را به ما می‌دهند و با این حرکت خود، به ما نشان دادند که دفاع از حق و حقیقت فراتر از حتی مناسکی چون حج است.
این پیشکسوت رسانه بیان کرد: همچنین در منازعات و درگیری‌هایی که امام حسین(ع) در آغاز حرکت خود می‌فرمایند که من برای امر به معروف و نهی از منکر قیام کردم، هرگز با چنین کسی که چنین ویژگی‌های دارد، بیعت نخواهم کرد و همچنین در زمانی‌که امام حسین(ع) در میدان جنگ رجز می‌خوانند، به نوعی تمامی این رجزها پایه‌ها و مبانی معنوی دارد و به‌نوعی ارزش‌های اخلاقی را بیان می‌کند. به‌گونه‌ای که در رجزخوانی خود خطاب به سپاه دشمن می‌فرمایند که به این دلیل صدای حق را نمی‌شنوید که شما حرام‌خوار هستید.
نام امام حسین(ع) برای افرادی که معتقد به ارزش‌های انسانی هستند، زنده است
فیاضی اظهار کرد: همچنین اوج معنویت ایشان را می‌توان در سخن ایشان که می‌فرمایند: «اگر جامعه‌ای حرام‌خوار باشد و رزق حرامی داشته باشد، صدای حق را نخواهد شنید»، شاهد بود. اصولا این نوع درگیری‌ها نوعی درگیری بین اندیشه و فکر مبتنی بر اخلاق و معنویت در برابر یک اندیشه مبتنی بر فساد است.
وی تأکید کرد: بنابراین در همه بخش‌های این حماسه هم از منظر ارزش‌های خبری که ما به عنوان روزنامه‌نگار به آن نگاه می‌کنیم، هم از منظر ارزش‌های انسانی و معنویت در اوج خود قرار دارد. این در حالی است که همواره یکی از دلایل ماندگاری این واقعه نیز این است که موضوع معنویت و احساسات انسانی مسلمان، مسیحیان و یا افراد مختلف با اعتقادات گوناگون، مطرح است، زیرا تمامی این‌ها ارزش‌های جهانی بشر محسوب می‌شوند و به همین دلیل است که نام امام حسین(ع) نزد همه انسان‌هایی که معتقد به ارزش‌های انسانی هستند، زنده مانده است.
این پیشکسوت رسانه با بیان اینکه حماسه عاشورا در ارزش خبری شگفتی‌ها و استثناها قابل ارزیابی است، عنوان کرد: در گذشته در رویارویی‌هایی که وجود داشته است تنها قدرت بدنی و زور بازوی افراد و به ویژه جوانان مطرح بود، اما در جنگ‌های امروز قدرت تکنولوژی مطرح است. اما این در حالی است که در حادثه عاشورا می‌بینیم که استثنای جدی رخ داده است، بدین گونه که از یک سرباز 6 ماهه تا یک پیرمرد 80 ساله مانند حبیب‌بن مظاهر حضور دارند که در حقیقت حضور این افراد ارزش خبری که ما از آن به عنوان شگفتی و استثناء یاد می‌کنیم را تقویت می‌کند و به واسطه همین ارزش خبری است که این واقعه به سمت ماندگاری پیش رفته است.
حادثه عاشورا در هر مقطع زمانی زنده و قابل انتقال است
فیاضی خاطرنشان کرد: حادثه عاشورا در هر مقطعی رسانه خود را داشته و با همان رسانه زمان خود تا به امروز زنده مانده و به ما انتقال پیدا کرده است. به عنوان مثال در مقاطع مختلفی می‌توان شاهد روضه‌خوانی، تعزیه‌خوانی، نوحه‌خوانی، سینه‌زنی، نوع عزاداری‌ها و... را در مقاطع مختلفی که متناسب با آن زمان و مکان بوده است، باشیم که به نوعی سعی داشته‌اند تا متناسب با امکانات رسانه‌ای زمان خود این واقعه را زنده نگاه دارند.
وی اظهار کرد: امروز نیز ما با تکنولوژی‌ها و فناوری‌هایی که متناسب با زمان خود است، مواجه هستیم اما نکته‌ای که در اینجا به عنوان خط قرمز مسئله باید مورد توجه قرار دهیم، این است که در تولید محتوا برای حماسه حسینی گرفتار بدعت، خرافات و اطلاعات اشتباهی نشویم. این در حالی است که در هر مقطعی این اتفاقات رخ داده است، اما چون امروزه قدرت تکنولوژی قدرت و ضریب نفوذ بالاتری دارد.
فعالان رسانه حوزه عاشورا باید مراقب خرافات باشند
این پیشکسوت رسانه عنوان کرد: به همین جهت افرادی که در این حوزه فعالیت دارند باید مراقب باشند تا در جهت زنده نگاه داشتن، بیان و نقل حادثه عاشورا گرفتار بدعت، خرافات، سخنان ضعیف و اطلاعات نادرستی نشوند و همواره افرادی که در این زمینه ورود پیدا می‌کنند بایستی تلاش کنند تا خود را به اطلاعات درست از حماسه عاشورا مجهز کنند، به این دلیل که با تکنولوژی‌ای مواجه هستیم که تنها مختص به یک قشر خاصی نیست، بلکه ما وقتی در فضای مجازی خبری را منتشر می‌کنیم همه آحاد مردم در اقصی نقاط دنیا می‌توانند آن را ببینند.
فیاضی تأکید کرد: بنابراین وظیفه خبرنگاران و فعالان فضای مجازی در مقطع کنونی هم از منظر گسترش و تبیین حماسه عاشورا بسیار حائز اهمیت است و از منظر خرافات‌زدایی، بدعت‌زدایی و ریشه دواندن روایت‌های سست و غیرقابل اعتنا از عاشورا بسیار مهم است. از این‌رو به نظر من در این مرحله فعالان حوزه‌های رسانه و فضای مجازی مدرن باید با حساسیت بیشتری نسبت به واقعیت‌ها و مستندات عاشورا تلاش کنند و البته با این تکنولوژی‌ها که موثرتر و فراگیرتر هستند قادر خواهند بود این حماسه را زنده نگاه دارند و آن را به نسل‌های بعد منتقل کنند.
انتهای پیام
