چرا فقها بر تشریح احکام ظاهری دین تأکید بیشتری داشته‌اند؟

به گزارش خبرنگار ایکنا، محمدمهدی کرباسچی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث، امروز چهارشنبه، 2 آذرماه در اولین نشست از سلسله نشست‌های «گفت‌وگوهای حدیث‌محور» به سخنرانی پرداخت. در ادامه متن سخنان وی را می‌خوانید:

هرچه بیشتر متن عربی ببینید زبان عربی شما تقویت می‌شود و در نتیجه در خواندن متون و احادیث موفقیت بیشتری خواهید داشت. کتاب «جوامع حدیثی شیعه» نوشته هادی حجت که به صورت مشترک توسط انتشارات سمت و دانشگاه قرآن و حدیث منتشر شده یکی از سرفصل‌های رشته علوم قرآن و حدیث است. این کتاب ابتدا تعدادی جزوه بود و بخشی از آن به کافی و کلینی اختصاص داشت و علاقه‌مندانی که مایل به ادامه این رشته هستند می‌توانند این کتاب را مطالعه کنند و از کتاب‌های لازم هم هست.

چه کتاب‌هایی جامع حدیثی هستند؟

در مورد اینکه به چه کتاب‌هایی کتاب‌هایی جامع حدیثی گفته می‌‌شود دیدگاه‌ها متفاوت است. در میان اهل سنت گفته شده که اگر یک کتاب هشت باب از جمله مآکل و مشارب و مباحث فقهی را داشته باشد به آنها جامع حدیثی گفته می‌‌شود اما در شیعه، جامع حدیثی به کتابی گفته می‌شود که مباحث دیگری هم داشته باشد چون در میان متقدمین، نوعاً مباحث فقهی مد نظر بوده و تلاش کرده‌اند مباحث شرعی را از دل روایت بیرون بیاورند. البته اگر چه ما معتقدیم مباحث اعتقادی بسیار مهمتر از مسائل فقهی است و اگر کسی اعتقاد درستی نداشته باشد عمل وی نیز پذیرفته نیست اما سؤالی که پیش می‌آید این است که چرا در طول تاریخ بیشترین تلاش عالمان شیعه و اهل سنت روی مسائل فقهی بوده و در مورد اعتقادات کمتر کار شده است؟

مسئله بسیار مهمی که لازم است بدانید این است که آیا در فقه گفته شده ما مأمور به احکام ظاهری هستیم یا واقعی؟ ما در احکام فقهی مأمور به احکام ظاهری هستیم. اجمالاً می‌دانیم که باید نماز بخوانیم چون خدا از ما خواسته است اما اینکه کیفیت آن باید چگونه باشد را از متخصصین جویا می‌شویم. ممکن است فقیه، آن نمازی که خداوند برای پیغمبر(ص) تشریح کرده است را دقیقاً برای ما تشریح نکند بنابراین ما وظیفه خود را انجام داده‌ایم که همان خواندن نماز و کشف راه‌های صحیح آن بوده است اما چه بسا در زمانی همانند زمان ظهور امام زمان(عج) مشخص شود که در حج یا روزه باید فلان کار را هم انجام دهیم.

دلایل تأکید بیشتر بر فقه

به همین دلیل است که گفته شده ما مأمور هستیم به احکام ظاهری قرآن و حدیث برسیم و به احکامی هم که در لوح محفوظ قرار دارند دسترسی نداریم بلکه خداوند آن چیزهایی را برای ما روشن کرده که در حد توان ما باشد. البته تلاش فقها هم باید این باشد که تا آنجا که می‌توانند به احکام واقعی دست پیدا کنند هرچند ممکن است یک قاضی برای حکم دادن همه تلاش خود را انجام دهد که یک حکم را کشف کند اما در نهایت حکم را بر اساس حقیقت صادر نکند اما مهم این است که وی تلاش خود را انجام داده است. اما در بحث‌های اعتقادی اگرچه وظایفی بر عهده ما قرار دارد ولی خداوند، دست یافتن به جزئیات این مسائل اعتقادی را از ما نخواسته است؛ مثلاً از ما نخواسته که جزئیات معاد، نعمت‌های بهشتی و نحوه استفاده از این نعمات را در بیاوریم و اعتقاد به چنین مسائلی هم واجب نیست.

دلیل اصلی که بیشتر به فقه پرداخته این بوده که فقیه تلاش داشته خود را از آتش نجات دهد اما صرفاً کلیات اعتقادات از ما خواسته شده است. مهمترین و اصلی‌ترین کتاب حدیثی شیعه که در جلسات بعدی به آن می‌پردازیم «الکافی» اثر محمد بن یعقوب کلینی است. برای معرفی یک کتاب ابتدا باید نویسنده را معرفی کرد. مرحوم کلینی منسوب به روستای کلین در اطراف تهران است و امروزه قبر پدر ایشان در آنجاست. یکی از دلایل موفقیت محدثان و مخصوصاً کلینی این است که کلینی تلاش زیادی کرده که کتابی منقح و پاکیزه در زمینه حدیث تألیف و همچنین به جمع آوری احادیثی که از صحت و اعتبار بیشتری برخوردار هستند اهتمام داشته است.