نقد روایات ضحضاح در کفر حضرت ابوطالب در دوفصلنامه «سیره پژوهی اهل بیت(ع)»

به گزارش ایکنا، شماره چهاردهم دوفصلنامه علمی ترویجی «سیره پژوهی اهل بیت(ع)» به همت اداره نشریات شعبه خراسان رضوی و پژوهشکده اسلام تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی چاپ و منتشر و مقالات این شماره بر روی سامانه نشریه به آدرس http://sirepajouhi.isca.ac.ir نمایه شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «نقد روایات ضحضاح در کفر حضرت ابوطالب(ع)»، «شخصیت امام علی(ع) از منظر معاویه»، «رابطه حضرت فاطمه(س) و امام علی(ع) در الطبقات الکبری ابن سعد»، «نقش اجتماعی و فرهنگی زنان در جنگ صفین»، «راهبردهای تبلیغی امام صادق(ع) در مواجهه با جریان‌های فکری عصر خویش»، «راه‌کارهای پیامبر(ص) و امامان(ع) برای برون‌رفت همسران از تنش‌های زندگی زناشویی».

در چکیده مقاله «نقد روایات ضحضاح در کفر حضرت ابوطالب(ع)» می‌خوانیم: «ایمان حضرت ابوطالب(ع) از مسائل اختلافی میان مسلمانان است. شیعه بر ایمان ایشان اجماع دارد. در منابع اهل‌ سنت روایاتی دال بر کفر ایشان نقل شده‌ است. این روایات به «ضَحْضَاح» معروف هستند. پرسش اصلی این پژوهش اعتبارسنجی روایات ضحضاح است. در پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای از سه منظر منبع‌شناختی، سند و محتوا به اعتبارسنجی آن روایات پرداخته شده‌ است. کهن‌ترین منبع‌ نقل این روایت، صحیح بخاری است و 11 منبع دیگر براساس اعتماد به بخاری، روایت مذکور را نقل کرده‌اند. روایات ضحضاح از 30 طریق روایت شده‌ است که در همه این طریق‌ها، راویان ضعیف، کم‌حافظه و مجهول دیده می‌شوند؛ از این‌رو این روایت از منظر سندی فاقد اعتبار است. از نظر محتوایی نیز در این روایات تعارض‌هایی وجود دارد؛ مخالفت متن روایت با استنتاج‌های قرآنی، روایات معصومان، شواهد تاریخی و آثار ادبی حضرت ابوطالب(ع) این تناقض‌ها را هویدا و ساختگی بودن این روایات را آشکار می‌کند.»

در طلیعه مقاله «شخصیت امام علی(ع) از منظر معاویه» آمده است: «شخصیت، جایگاه و منزلت امام علی(ع) از منظر معاویه و بیان چرایی ستیزه‌جویی وی با آن حضرت موجب شناخت بیشتر سیره امیرمؤمنان خواهد شد. پرسش اصلی نوشتار این است که آیا معاویه در دشمنی با امام علی(ع) همواره در صدد انکار فضائل امام(ع) بود یا آن‌که به فضائل آن حضرت نیز اشاره کرده است؟ برای پاسخ به چنین سؤالی ابتدا باید دید علت یا علل اصلی دشمنی و ستیزه‌جویی معاویه با آن حضرت چه بوده‌است؟ واکاوی منابع متقدم با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی نشان می‌دهد که معاویه به‌رغم دشمنی و حتی سبّ و لعن امام علی(ع)، در مواردی و بیشتر در جمع‌های خصوصی، به فضائل علی(ع) به‌ویژه تقوا، مردانگی، بزرگواری، شجاعت، بذل و بخشش، علم، فصاحت و بلاغت و مناجات‌های آن حضرت اعتراف کرده است. چنین اعتراف‌هایی نشان می‌دهد که معاویه شناختِ نسبتاً دقیقی از شخصیت امام علی(ع) داشت و ستیزه‌جویی‌ معاویه با آن حضرت از سر جاه‌طلبی، تمایلات و خواسته‌های دنیوی بوده‌ است.»

در چکیده مقاله «رابطه حضرت فاطمه(س) و امام علی(ع) در الطبقات الکبری ابن سعد» می‌خوانیم: «رابطه فاطمه(س) و علی(ع) از موضوعاتی است که در منابع تاریخی به صورت‌های گوناگون و گاه متناقض گزارش شده‌است. در این میان الطبقات الکبری که از قدیم‌ترین منابع تاریخی، تألیف ابن‌سعد (متوفای230) از نمایندگان اصلی اهل حدیث در سده سوم هجری است، گزارش‌هایی در این‌باره ارائه کرده که بسیاری از آنها در منابع بعدی نیز تکرار شده‌است. بر اساس روایات ابن‌سعد، حضرت فاطمه(س) و علی(ع) در زندگی مشترک اختلافاتی داشتند که احتمالاً مهمترین و قدیم‌ترین آنها به خواستگاری علی(ع) از دختر ابوجهل برمی‌گردد. پرسش اصلی پژوهش این است که تا چه اندازه می‌توان در مورد وجود اختلاف میان حضرت زهرا(س) و امام علی(ع) به این روایات اعتماد کرد؟ بر اساس یافته‌های این مقاله روایات ابن‌سعد و شماری دیگر از نویسندگان اهل سنت درباره شدت این اختلافات چندان قابل اعتماد نیستند. به نظر می‌رسد برخی از این اخبار محملی برای ساختن شأن صدور حدیث نبوی «فاطمة بضعة منی ...» و مبرّا کردن شیخین از آزار فاطمه(س) بوده‌ است. گزارش اختلاف میان زوجین، تنها منحصر به منابع سنی نیست، بلکه به صورت پراکنده در برخی منابع شیعی نیز انعکاس یافته است. ظاهراً برخی از این روایات در منابع شیعی نیز به بهانه بیان فضائل امیرالمؤمنین جعل شده‌است. چنین روایاتی با ارائه تصویر نادرست از فاطمه(س)، آن حضرت را تحت تأثیر سخنان اطرافیان نشان می‌دهد. این رویات جعلی چنین وانمود می‌کنند که آن حضرت بارها از روی ضعف، برای شکایت نزد پیامبر(ص) ‌رفته است.»