امام هادی(ع)؛ هدایت‌گر اندیشه مهدویت/ حدوث و قدم قرآن در اندیشه امام
گروه اندیشه: از آنجایی که امام هادی(ع) از آینده امامت شیعه آگاه بود و می‌دانست که امام دوازدهم از دیده‌ها پنهان خواهد شد، درصدد برآمد تا شیعیان را با اندیشه غیبت امام زمان(عج) و ضرورت آن آگاه سازد و زمینه‌های این غیبت را فراهم نماید.
به گزارش خبرگزاری بین‌‌المللی قرآن(ایکنا) از استان مرکزی، مقام امامت بعد از امام جواد(ع) به فرزند ایشان ابوالحسن، امام على‌بن‌محمّد(ع) رسـیـد، تمام شرایط امـامـت در او جـمـع بـود و وجـودش سـرشـار از فـضـایـل، جز او کسی شایستگی وراثت مقام پدر را نداشت، به علاوه پـدرگرامی ایشان با تصریح و با اشاره، امامت و جانشینى آن حضرت را بعد از خودش اعلام کرده بود.
اختناق فرهنگی عصر امام هادی(ع)
عصر زندگى امام هادى(ع) عصر اختناق و استبداد بود،امام براى فعالیت فرهنگى در سطح گسترده آزادى عمل نداشت و از این نظر فضاى جامعه با عصر امام باقر(ع) و به ویژه با عصر امام صادق(ع) تفاوت فراوان داشت؛ اما آن حضرت در همان شرایط نامساعد، علاوه بر فعالیت‌هاى فرهنگى از طریق مناظرات، مکاتبات، پاسخگویى به سؤال‌ها و شبهات، و تبیین بینش درست در برابر مکاتب کلامى منحرف، راویان و محدثان و بزرگانى از شیعه را تربیت کرد و علوم و معارف اسلامى را به آنان آموزش داد و آنها این میراث بزرگ فرهنگى را به نسل‌هاى بعدى منتقل کردند.
موضع امام هادی(ع) در برابر مکاتب فکری
امامان معصوم (ع) که رهبرى اندیشه اصیل اسلامى را به عهده داشتند، سکوت در برابر بحث و جدال فکرى را ناروا شمرده، خط بطلان بر فکر انحرافى کشیده، اندیشه درست را مشخص مىکردند و با تبیین موضع اصولى و هدایتگرانه خود، مسلمانان را از وارد شدن در چنین بحث و جدال بیهودهاى بر حذر مىداشتند، این موضع گیرى امامان باعث شد که شیعیان از این درگیری‌ها به دور باشند و گرفتار بدعت و گمراهى نشوند.
بحث حدوث و قدم قرآن تبدیل به یک نزاع سیاسی شد
یکى از مهمترین جریان‌هاى فکرى و عقیدتى دوران امام هادى(ع) جنجال و کشمکش شدید بر سر حدوث و قدم قرآن بو د، دو مکتب فکری معتزله و اشاعره در مقابل یکدیگر صف‌آرایی کردند و هر یک درصدد اثبات ادعای خود برآمدند و در این میان از برخی حمایت‌های سیاسی نیز بی‌بهره نبودند اما آنچا نصیب مردم می‌شود رعب و وحشت از بیان عقاید بود.
جدال بر سر حدوث و قدم قرآن بدعت است
مباحث فکری جنبه سیاسی پیدا کرده و حتی پای خلفا نیز به میدان منازعات فکری باز شده بود، واثق برای آزادی اسیران مسلمان که در بند رومیان بودند، فقط فدیه آن دسته از اسیران مسلمان را پرداخت که حدوث قرآن اعتقاد داشتند، هم‌چنان که احمدبن‌حنبل، رئیس مذهب حنبلی به همین سبب تازیانه خورد و دانشمندان بسیاری به زندان رفتند و در این میان بهترین تدبیر، حرکت امام هادی(ع) بود که در پاسخ به پرسش برخی شیعیان در این باره، آنان را از ورود به این درگیری‌ها بر حذر داشت و نوشت: «خداوند ما و تو را از این فتنه حفظ کند به نظر ما، جدال درباره قرآن بدعت است و پرسشگر و پاسخ‌دهنده در آن شریک‌اند، آفریننده‌ای جز خدا نیست و به جز او همه مخلوق‌اند قرآن نیز کلام خداست و از پیش خود نامی بر آن قرار مده که از گمراهان خواهی بود». (صدوق، محمد بن علی، التوحید، ص۲۲۴)
امام هادی(ع) با این موضع‌گیری حکیمانه و صریح خویش، شیعیان را هدایت کرد، در این پاسخ، طرح مخلوق یا قدیم بودن قرآن از اساس بدعت و غیرقابل اعتنا شمرده شد و با تأکید هر چه بیشتر، شیعیان از ورود به این مباحث و توجه به اعتقادات دیگران در این مورد برحذر داشته شد.
تقویت شبکه ارتباطی وکالت
شرایط بحرانى که امامان شیعه در زمان عباسیان با آن روبرو بودند، آنها را واداشت تا ابزارى جدید براى برقرارى ارتباط با پیروان خود جستجو کنند و این ابزار چیزى جز شبکه ارتباطى وکالت و تعیین نمایندگان و کارگزاران در مناطق مختلف توسط امام نبود.
هدف اصلى این سازمان جمع‌آورى خمس، زکات، نذور و هدایا از مناطق مختلف توسط وکلا و تحویل آن به امام، و نیز پاسخگویى به سؤالات و مشکلات فقهى و عقیدتى شیعیان و توجیه سیاسى آنان توسط وکیل امام بود و این سازمان کاربرد مؤثرى در پیشبرد مقاصد داشت.
امام هادى(ع) که در سامراء تحت نظر و کنترل شدیدى قرار گرفته بود، برنامه تعیین کارگزاران و نمایندگان را که پدرش امام جواد(ع) اجرا کرده بود، ادامه داد و نمایندگان و وکلائى در مناطق و شهرهاى مختلف منصوب کرد و بدین وسیله یک سازمان ارتباطى هدایت شده و هماهنگ به وجود آورد و هدف‌هاى یاد شده را تأمین کرد.
فقدان تماس مستقیم بین امام و پیروانش، نقش مذهبى سیاسى وکلا را افزایش داد، به نحوى که کارگزاران امام مسئولیت بیشترى در گردش امور یافتند، وکلاى امام به تدریج تجربیات ارزندهاى را در سازماندهى شیعیان در واحدهاى جداگانه به دست آوردند .
شاگردان امام هادی(ع)
شیخ طوسى، دانشمند نامدار اسلام، تعداد شاگردان آن حضرت در زمینههاى مختلف علوم اسلامى را 185 نفر مىداند و در میان این گروه، چهرههاى درخشان علمى و معنوى و شخصیت‌هاى برجستهاى مانند: فضل‌بن‌شاذان، حسین‌بن‌سعید اهوازى، ایوب‌بن‌نوح، عبدالعظیم حسنى (مدفون در شهر رى) و عثمان‌بن‌سعید اهوازى به چشم مىخورد که برخى از آنان داراى آثار و تألیفات ارزشمند در زمینههاى مختلف علوم اسلامى هستند و آثار و خدمات علمى و فرهنگى آنها در کتب رجال بیان شده است.
فراهم کردن زمینه غیبت امام مهدی(ع) نیز بخشی از فعالیت‌‌های سیاسی اجتماعی امام هادی(ع) را تشکیل می‌داد، آن حضرت چون از آینده امامت شیعیان آگاه بود و می‌دانست امام دوازدهم از دیده‌ها پنهان خواهد شد، درصدد برآمد تا شیعیان را به غیبت امام زمان(ع) آشنا کند؛ البته امام هادی(ع) از حضرت ولی‌عصر(ع) نامی به میان نمی‌آورد و تنها زمانی که از ایشان درباره جانشینی و آینده امامت پرسش می‌شد، به شکل کلی این موضوع را مطرح می‌ساخت.
خبرنگار: فریده خدادادی
