حدیث کساء سندی بر برتری اهل بیت(ع)

گفته شده هیچ یک از احادیثی که پیرامون رویداد کساء رسیده است، آن را به ‌طور کامل بیان نکرده و هریک فقط به بخشی از آن اشاره کرده‌اند.

محمد محمدی ری‌شهری با بهره‌گیری از تمام روایات، تصویر کاملی از این رویداد ارائه کرده و آن را چنین نقل کرده است: پیامبر اسلام(ص) در خانه همسرش، امّ سلمه قرار است پیام مهمی از سوی خداوند درباره چند تن از نزدیکان خود دریافت کند، لذا به همسرش تأکید می‌کند که به هیچ‌کس اجازه ورود ندهد. از سوی دیگر، در همین روز، فاطمه(س)، دختر پیامبر(ص) تصمیم می‌گیرد برای پدر غذای مناسبی به نام عصیده (حلوا) تهیه کند. او این غذا را در دیگ کوچک سنگی فراهم می‌کند و آن را روی طبقی گذاشته، برای پدر می‌آورد.

امّ سلمه می‌گوید: «من نتوانستم مانع ورود فاطمه شوم». محمد(ص) به دخترش فرمود: «برو و همسر و دو فرزندت را هم بیاور». فاطمه(س) بی‌درنگ به منزل بازگشت و همراه همسر و دو فرزندش که در آن‌وقت، خردسال بودند به خانه پدر وارد شد. ام سلمه با اشاره رسول خدا(ص) برخاست و در کناری مشغول نماز شد. رسول خدا(ص) با امام علی(ع) و فاطمه(س) و دو فرزندش امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، کنار سفره فاطمه(س) نشستند.

 پیامبر(ص) کسای خیبری (عبایی از بافته‌های مردم منطقه خیبر) را بر سر داماد و دختر و فرزندانش کشید و با دست راست به آسمان اشاره کرده، فرمود: «خدایا! اینان اهل بیت(ع) من هستند. پس هرگونه پلیدی را از آنها دور کن و کاملاً پاکشان گردان!» آن‌گاه جبرئیل امین، نازل شد و آیه تطهیر (سوره احزاب آیه 33) را خواند: إِنَّمَا یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیطَهِّرَکمْ تَطْهِیرًا، خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر ]بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.

 امّ سلمه جلو آمد و عرض کرد: آیا من در شمار اهل بیت نیستم؟ پیامبر(ص) خدا فرمود: تو در راه خیر و نیکی هستی، تو از همسران پیامبر خدایی.

مکان و زمان وقوع این ماجرا

گفته شده ماجرای کساء در پی نزول آیه تطهیر و در جهت تفسیر و تبیین آن و در منزل ام سلمه تحقق پیدا کرد. به گفته علامه حلی، نازل شدن آیه تطهیر در خانه ام سلمه از مطالبی است که امت اسلام بر آن اجماع دارد و به‌صورت متواتر از ائمه(ع) و بسیاری از اصحاب نقل شده است.

 ابن حجر نیز بر آن است این آیه در خانه‌ام سلمه نازل شده است. شیخ مفید از اصحاب حدیث نقل کرده که درباره این آیه از عمر سؤال شد و او گفت: «درباره آن، از عایشه سؤال کنید» و عایشه در پاسخ گفت: «این آیه در خانه خواهرم امّ سلمه نازل شده است. پس درباره آن، از او بپرسید که در زمینه این آیه، از من آگاه‌تر است. «سیوطی نیز در «دُرُّ المنثور» از ابن مردویه نقل کرده که ام سلمه گفت: آیه «انما یرید الله...» در خانه من نازل شد.

سید جعفر مرتضی عاملی، تاریخ‌پژوه شیعه قرن ۱۴ قمری، زمان حدیث کساء را مدتی پس از ولادت امام حسن(ع) و امام حسین(ع) دانسته است. بر اساس روایتی در کتاب امالی شیخ طوسی، محدث شیعه قرن پنجم قمری، ماجرای حدیث کساء پس از نزول آیه تطهیر و برای تعیین مصداق‌های آن نازل شده و گفته شده آیه تطهیر در ماه ذی‌حجه نازل شده است.

سند و منابع حدیث کساء در کتب شیعه و سنی

حدیث کساء مستفیض و بلکه متواتر دانسته شده است. طبری در کتاب دلائل الامامة می‌گوید: مسلمانان اتفاق نظر دارند که همزمان با نزول آیه تطهیر پیامبر(ص)؛ امام علی(ع)، فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را فراخواند و با کساء آنان را پوشاند و چنین دعا کرد « اَللّهُمَّ هؤُلاءِ أهلُ بَيتي، اَللّهُمَّ أذهِب عَنهُمُ الرِّجسَ و طَهِّرهُم تَطهِيراً. قالَت اُمُّ سَلَمَةَ: ألَستُ مِنهُم؟ قالَ: أنتِ إلي خَيرٍ. » خدایا اینان اهل بیت من هستند، از آن‌ها پلیدی را دور کن و آن‌ها را پاک گردان.

این روایت در کتب تفسیری شیعه از جمله تفسیر قمی، تفسیر فرات کوفی، مجمع البیان و البرهان فی تفسیر القرآن و منابع حدیثی شیعه همچون اصول کافی، و امالی شیخ طوسی نقل شده است، همچنین حدیث کساء در کتب حدیثی اهل سنت همچون صحیح مسلم،‌ مسند احمد بن حنبل و اسد الغابة اثر ابن اثیرو منابع تفسیری آنها مانند جامع البیان اثر محمد بن جریر طبری، تفسیر القرآن العظیم اثر ابن ابی‌حاتم رازی، الکشاف اثر زمخشری، التفسیر الکبیر اثر فخر رازی و الجامع لاحکام القرآن اثر قرطبی، تفسیر القرآن العظیم اثر ابن کثیرو الدرالمنثور سیوطی نقل شده است. ابن تیمیه در منهاج السنةو ابن حجر در الصواعق المحرقه سند این حدیث را صحیح شمرده‌اند.

استدلال ائمه(ع) به حدیث کساء

ائمه(ع) برای اثبات برتری خود در موارد متعددی به حدیث کساء استناد کرده‌اند. از جمله: امام علی(ع) در بیان یکی از دلایل حقانیت خود به خلافت و جانشینی پیامبر(ص) از حدیث کساء یاد می‌کند و به خلیفه یادآوری می‌کند: آیا آیه تطهیر برای من و خاندان و فرزندانم فرود آمده یا برای تو و خاندان و فرزندانت؟ گفت: بله تو و خاندانت.

فرمود: تو را به خدا! آیا من و خاندان و فرزندانم در روز کساء مشمول فراخوانی پیامبرخدا(ص) بودیم که: «خداوندا! اینان خاندان منند که رهسپار به سوی تو هستند نه به سوی آتش» یا تو؟

امام علی(ع) در شورایی که خلیفه دوم برای تعیین خلیفه بعدی تشکیل داده بود نیز برای برتری خود در امر حکومت و جانشینی پیامبر(ص) به حدیث کساء استشهاد کرد.

زمانی که اصحاب پیامبر(ص) در مورد فضائل خود به همدیگر تفاخر می‌کردند امام علی(ع) در بیان برتری خود و اهل بیت(ع) خود از حدیث کساء یاد کرد.

بعد از صلح امام حسن (ع) با معاویه و بعد از سخنرانی معاویه، امام حسن(ع) در طی سخنرانی و بعد از ذکر آیه مباهله در شأن اهل بیت(ع)، در بیان فضیلت خود و اهل بیت(ع) به حدیث کساء استناد کرد.

حدیث کساء منقول در مفاتیح الجنان

حدیث کساء منقول در مفاتیح الجنان که امروزه مشهور شده، با آن تفصیل و عبارات در کتب معتبر شیعه و اهل سنت وجود ندارد. شیخ عباس قمی در کتاب منتهی الآمال پس از اینکه اصل حدیث کساء را از احادیث متواتر دانسته، درباره حدیث کساء شایع‌ شده می‌نویسد: «اما حدیث معروف به حدیث کساء که در زمان ما شایع است به این کیفیت در کتب معتبره معروفه و اصول حدیث و مجامع متقنه محدثان دیده نشده و می‌توان گفت از خصایص کتاب منتخب طریحی است. بسیاری از محدّثان شیعه همچون کلینی، شیخ طوسی، شیخ مفید، طبرسی و ابن شهر آشوب در کتب خود، حدیث کسا را همان‌گونه‌ای که در صدر این نوشته آمده است با اختلاف تعابیر آورده‌اند.

به گفته محمد محمدی ری‌شهری حدیث کسای شایع‌شده نخستین‌بار در کتاب «المنتخب فی جمع المراثی و الخطب» اثر فخرالدین طُرَیحی » بدون سند و بعدها در کتاب «عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال» اثرعبدالله بحرانی اصفهانی با سند کامل نقل شده است. گفته شده شیخ عباس قمی صاحب مفاتیح الجنان نیز این حدیث را در مفاتیح ذکر نکرده است، بلکه پس از رحلت او و برخلاف میلش به آن افزوده شده است.

ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه، سند «عوالم العلوم» را از جهاتی همچون فاصله‌ زیاد برخی از راویان سند، مخدوش دانسته، اما محتوای آن را بدون اشکال شمرده است. از نظر او با توجه به اهمیت بعضی از علما به قرائت این حدیث و «احادیث من بلغ»، به قصد رجا می‌توان آن را برای برآورده شدن حاجات خواند. سیدمحمدصادق روحانی، از مراجع تقلید شیعه، سند صاحب عوالم را در نهایت اعتبار و راویان آن را ثقه شمرده است. از نظر وی این حدیث دارای مضامین عالی‌ای است که در احادیث معتبر فراوان یافت می‌شود. ازاین‌رو تردیدی در محتوای حدیث نیز وجود ندارد.

شرح‌های حدیث کساء

گروهی از دانشمندان شیعه رساله‌های مستقلی درباره اسناد حدیث کساء و اثبات اعتبار آن پرداخته‌اند که از جمله آن‌هاست: سند حدیث کساء؛ از مرعشی نجفی، آیة التطهیر فی الخمسة اهل الکساء؛ از محیی‌الدین موسوی غریفی، حدیث الکساء عند اهل السنة؛ از سید مرتضی عسکری، و چاپ دوم با افزودن منابع شیعی، سند حدیث شریف کساء؛ از علی‌اکبر مهدی‌پور.

همچنین شرح‌هایی بر متن معروف حدیث کساء نوشته شده که از آن جمله است: التحفه الکسائیه؛ از شیخ محمد حسین کسائی بافقی یزدی حائری، کشف الغطاء عن حدیث الکساء؛ از شیخ علی آل عبدالغفار کشمیری و نیز ده‌ها تن از شعرای نامدار عرب و فارس و ترک و لر و اردو، حدیث کساء را به نظم درآورده‌اند.

منابع: راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، عسکری، حدیث‌الکساء، مجلسی، بحارالانوار، علامه حلی، نهج‌الحق، ابن حجر، صواعق المحرقه، مفید، الفصول المختارة، سیوطی، الدر المنثور، عاملی، اهل بیت در آیه تطهیر، طوسی، الأمالی، طبری، دلائل الإمامة، قمی، تفسیر القمی، فرات کوفی، تفسیر فرات الکوفی، طبرسی، مجمع البیان، بحرانی، البرهان، کلینی، الکافی  مسلم، صحیح مسلم، ابن حنبل، مسند احمد بن حنبل،  ابن الأثیر، أسد الغابة،  طبری، جامع البیان، ابن ابی‌حاتم، تفسیر القرآن العظیم، زمخشری، الکشاف،‌ دار الکتاب العربی، فخر الرازی، التفسیر الکبیر، قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، سیوطی، الدرالمنثور، ابن تیمیه، منهاج السنه، ابن حجر، صواعق المحرقة، صدوق، الخصال، صدوق، کمال الدین، قمی، منتهی الآمال، طریحی، المنتخب، مؤسسه اعلمی، بحرانی اصفهانی، عوالم العلوم، محمدی ری‌شهری، اهل‌بیت(ع) در قرآن و حدیث، مکارم شیرازی، مفاتیح نوین، روحانی، اجوبة المسائل،‌ دار زین العابدین(ع)، حائری، «حدیث کساء».