چهار عنصر کلیدی شخصیت علمی شهید صدر

به گزارش ایکنا از خوزستان، حجت‌الاسلام حسین عبداللهی، استاد حوزه علمیه، 23 آذرماه در نشست تبیین سیره علمی شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر که به‌مناسبت هفته پژوهش در مدرسه علمیه آیت‌الله قاضی دزفول برگزار شد، گفت: مرحوم شهید صدر را بهتر است از آثار ایشان بشناسیم. خیلی‌ها در علوم دینی حرف زدند، اما فکر و انگیزه‌ها و آمال و آروزها و قدم‌ها و تصمیم‌گیری‌‌های شهید صدر فراتر از دیگران بود. ایشان کتاب «فدک» را در سنین نوجوانی نوشت که نبوغ وی را در این کتاب به وضوح می‌توان ‌دید.

وی با بیان اینکه کتاب «الأسس المنطقیه» مهم‌ترین کتاب شهید صدر است که گویا آن را طی هفت سال نوشته است، اظهار کرد: شهید صدر در این کتاب اثبات می‌کند مبانی منطقی که تمام استدلال‌های علمی حاصل از مشاهده، تجربه و استقرا بر آنها مبتنی است، برای اثبات خداوند نیز کارآمد هستند. نظر شهید صدر این است که علم و ایمان با یک ریسمان محکم به هم گره خورده‌اند؛ هر چیزی که اندیمشندان غربی به اسم تجربه و استقرا مطرح می‌کنند و با آن برداشت‌‌های تجربی حسی می‌کنند، همه در اثبات خدا، قابل استفاده هستند. در ذهن ما این است که خداوند را تنها می‌توان با براهین فلسفی اثبات کرد، در حالی که چنین نیست.

عبداللهی افزود: نوآوری که شهید صدر انجام داد، استفاده از مبانی استقرا و تجربه برای اثبات خداست. براساس گفته‌های وی اگر دنیای غرب به این نتیجه رسیده است که زمین پاره‌ای از خورشید بوده که از آن جدا شده است یا عمر خورشید این قدر میلیارد سال است و... همه این سخنان براساس احتمالات و پایه‌های تجربی است. هر کدام از این پایه‌های استدلالی در اثبات صانع نیز جا دارد. کاری که شهید صدر در کتاب «الأسس المنطقه» کرده؛ همین است.

این استاد حوزه علمیه ادامه داد: «بحث حول المهدی(عج)» یکی دیگر از آثار شهید صدر است که با رویکرد علمی و متدلوژی روز دنیا به بحث مهدویت پرداخته است. شهید صدر گویا این کتاب را در دو هفته نوشته است. «بحث حول الهدایه» یکی دیگر از آثار وی است که در اثبات ولایت ائمه(ع) است.

وی گفت: کتاب دیگر مرحوم شهید صدر «المدرسه القرآنیه» است که خواندن آن برای طلاب ضروری است. پرداختن به کتاب‌های ایشان مانند اکسیژن برای ما ضروری است. تفسیر موضوعی قرآن از دیگر کتاب‌های شهید صدر است که بخشی از آن تحت عنوان «سنت‌های تاریخی در قرآن» چاپ شده است. شهید صدر در تفسیر خود مکانیزمی ارائه می‌دهد که همه مسائل یک جامعه را با قرآن گره می‌زند. گله وی این است که چرا ما نظام‌های اجتماعی را از قرآن استخراج نمی‌کنیم؟ شهید صدر معتقد بود مفسران ما باید جوامع جدید، دنیای جدید، خانواده، اقتصاد، سیاست جدید را بشناسند، فرهنگ را تحلیل کنند، آنگاه به سراغ قرآن بیایند و از قرآن نظام بخواهند.

عبداللهی اظهار کرد: به اعتقاد شهید صدر اگر قرآن نتواند با دنیای جدید ارتباط برقرار کند، جاودانه نیست و آنچه در آن عقب مانده‌ایم، استخراج مکانیزم‌های اجتماعی از قرآن است. منظور وی از تفسیر، استخراج این مکانیزم‌ها(نظام کلی) برای خانواده، فرهنگ، سیاست، اجتماع و... است. اگرچه نمی‌شود روش‌های ریز علمی را از قرآن استخراج کرد، اما قرآن مکتب اجتماعی، اقتصادی و... دارد.

این محقق حوزه افزود: یکی دیگر از کتاب‌های مرحوم شهید صدر، «دور الأئمه(ع) فی الحیاة الإسلامیه» نام دارد که به نقش ائمه در مرزبانی از اسلام می‌پردازد. وی در این کتاب سیره ائمه(ع) را به‌صورت مستدل تبیین کرده است. «نظام العبادات فی الإسلام» نیز از دیگر کتاب‌های زیبای مرحوم صدر است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه راه اندیشیدن و راه برخورد با مسائل برای طلاب امروز روشن است، گفت: افرادی مانند شهید صدر، راه را برای ما روشن کرده‌اند. ما درباره نماز حرف می‌زنیم، امام نظام عبادات شهید صدر را نخوانده‌ایم، یا می‌خواهیم درباره تاریخ سخن بگوییم، اما سنت‌های تاریخی این دانشمند را نمی‌خوانیم.

این استاد حوزه علمیه با تأکید بر اینکه عناصر کلیدی روش شهید صدر باید در ما نفوذ کند، این عناصر را برشمرد و گفت: اولین عنصر کلیدی شخصیت علمی شهید سیدمحمد باقر صدر، انسجام و نظم فکری است. هر اندیشه‌ای که شهید صدر مطرح کرده در تاریخ علم به یک نقطه عطف تبدیل شده است. شما ببینید بعد از «اقتصادنا» چند هزار مقاله و کتاب درباره اندیشه اقتصادی او نوشته شد. فکر شهید صدر، منظم و روشمند است. بُن حرف‌های خود را به خوبی استخراج می‌کند و به تمام شقوق و احتمالات یک مسئله می‌پردازد و از دل آن یک نظم و نسقی بیرون می‌کشد.

وی ادامه داد: نکته دوم در کلمات و روش علمی شهید صدر، تتبع اقوال است. یکی از اشکالات کار ما این است که سخنان مختلف را می‌خوانیم تا یاد بگیریم، اما ویژگی شهید صدر این بود که سخنان و نظرات علما و افراد دیگر برای وی، فرصتی برای نوآوری و اندیشیدن بود. وی نظرات دیگران را می‌خواند تا از آنها بجهد و یک گام فراتر برود. هیچ سخنی برای وی، سخن آخر نبود. شاید بسیاری از اندیشه‌های نو شهید صدر حاصل دقت زیاد این شخصیت در اقوال دیگران بوده است. از شهید صدر پرسیده بودند در روز چه قدر مطالعه می‌کنید؟ پاسخ داد سؤال شما را تصحیح می‌کنم بپرسید چه قدر فکر می‌کنید. مطالعه یک کار معمولی است. آنچه مهم است فکر کردن است.

عبداللهی گفت: یکی دیگر از خصوصیات شهید صدر، این است که ذهن جامع الاطرافی داشت. وی نظرات هگل، کانت، راسل، هیوم و... را خوانده بود. تنها فقه و اصول را نخوانده بود. وی روی اندیشه‌های علمای غرب فکر کرده و به نتیجه رسیده بود که این مبانی به درد اثبات صانع هم می‌خورد. نکته چهارم، بُعد عمیق تاریخی اندیشه شهید صدر است. فکر شهید صدر هم اصالت دارد و هم معاصر است. وی در تاریخ نمانده است؛ در عین حال از معاصرت نیز بازنمانده است. ریشه‌ها را خوب یافته، اما از آن دست عالمانی نیست که در تاریخ گم شده و از دوره معاصر غافل باشد. برای نمونه کتاب «امامان اهل بیت(ع)» ایشان را بخوانید تا این ویژگی اندیشه ایشان را ببینید.

این محقق حوزه گفت: شهید صدر همواره فراتر از اندیشه اسلامی و شیعی تفکر می‌کند. وی در بحث حوادث بعد از رحلت رسول اکرم(ص) تنها به مبانی شیعه تکیه نمی‌کند. یا در اثبات خدا، تنها به برهان نظم اکتفا نمی‌کند، بلکه دلایل اندیشمندان غربی مانند هیوم در انکار خدا را هم در نظر می‌گیرد. لذا، کتاب «الأسس المنطقیه» را می‌نویسد.