مسائل حقوقی معاملات از منظر قرآن/ اهمیت تنظیم اسناد تجاری

حجت‌الاسلام والمسلمین سیداحمد میرعمادی، نماینده ولی‌فقیه در استان لرستان و امام جمعه خرم‌آباد در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، گفت: آیه 282 سوره بقره معروف به «آیه دین» است؛ در این آیه، خداوند یک سلسله مقررات و مسائل حقوقی دقیقی در مورد نوشتن معاملات و تجارت بیان فرموده است.

نوشتن تمام خصوصیات معامله

وی عنوان کرد: هرگاه شخصی با دیگری معامله کرد یا به دیگری قرضی داد و یکی از طرفین بدهکار شد، برای این‌که بعداً هیچ‌گونه اشتباهی و نزاعی پیدا نشود باید سند و قرارداد با تمام خصوصیات آن نوشته شود.

حجت‌الاسلام میرعمادی ادامه داد: خداوند در آیه 282 سوره بقره می‎فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا تَدَایَنتُم بِدَیْنٍ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَاکْتُبُوهُ ...؛ اى کسانى که ایمان آورده‌‏اید، هرگاه به وامى تا سررسیدى معین‏، با یکدیگر معامله کردید، آن را بنویسید ...».

وی اضافه کرد: کلمه «دَین» در آیه شریفه، تنها به‌معنای قرض نیست؛ بلکه دامنه وسیع‌تری دارد و شامل تمام معاملات نسیه‌ای و ... می‌شود؛ بنابراین تنظیم سند، حتی در معاملات نقدی مفید است ولی برای معاملات نسیه‌ای ضروری است، چون ممکن است طرفین معامله بمیرند یا فراموش کنند؛ لذا نوشتن و دادن سند یک امر لازم است.

نماینده ولی‌فقیه در لرستان گفت: ثبت و نوشتن معاملات با مشخصات کامل نشانه اهتمام اسلام به مسائل مالی و حقوقی و محکم‌کاری است و در زمانی‌که در تمام جزیرة‌العرب به گفته مورخان تنها 17 نفر باسواد وجود داشت، اسلام این همه بر نوشتن اسناد تجاری و حقوقی تأکید دارد.

امین بودن نویسنده اسناد

میرعمادی عنوان کرد: برای این‌که جلب اطمینان شود و قراردادها و اسناد از مداخلات احتمالی طرفین سالم بماند، باید نویسنده، شخص ثالث و بی‌طرف باشد، انسان امین و عادلی باشد، حق را در نظر بگیرد و عین واقع را بنویسد. چنان‌که خداوند در آیه 282 بقره می‌فرماید: «وَلْیَکْتُب بَّیْنَکُمْ کَاتِبٌ بِالْعَدْلِ؛ باید سند را نویسنده‌ای عادل در بین شما به عدالت بنویسد» که کلمه کتابت(نوشتن) در این آیه پنج بار تکرار شده و این تکرار دلیل بر اهمیت تنظیم اسناد تجاری است.

شاهد گرفتن در تنظیم اسناد

وی اظهارکرد: از آن‌جایی‌که در جامعه اسلامی حفظ حقوق افراد به‌ویژه حقوق مالی و اقتصادی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است؛ علاوه بر ضرورت نوشتن و تنظیم سند، باید چند شاهد گرفته شود و این شهود باید عادل و مورد اطمینان و رضایت باشند چنان‌که خداوند در همان آیه 282 سوره بقره دراین رابطه می‌فرماید: «... وَاسْتَشْهِدُواْ شَهِیدَیْنِ من رِّجَالِکُمْ ...؛ ... دو شاهد از مردانتان را به شهادت طلبید ...»، بر طبق این آیه، مبلغ معامله و قرارداد مهم نیست بلکه انضباط اجتماعی، رعایت حق‌الناس و اخلاق اقتصادی مهم است.

حجت‌الاسلام میرعمادی با اشاره به ضرورت ثبت سند و ضبط دقیق معاملات، تصریح کرد: همان‌گونه که اشاره شد، جرئت شاهدان برای گواهی دادن در موقع لزوم، ضامن اجرای عدالت و مانع بدبینی و بی‌اعتمادی در جامعه است، خداوند در بخشی از آیه مذکور می‎فرماید: «... ذَلِکُمْ أَقْسَطُ عِندَ اللّهِ وَأَقْومُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَى أَلاَّ تَرْتَابُواْ ...؛ ...این کار در نزد خدا به عدالت نردیک‌تر و برای شهادت و گواهی دادن مستقیم‌تر و برای جلوگیری از تردید و شک بهتر است».

نماینده ولی‌فقیه در لرستان گفت: به هر حال ثبت، نوشتن و شاهد گرفتن برای امور مالی، تنها راه برای قضاوت و اثبات دعوی است، در اسلام قضاوت برپایه شهادت شهود، استوار بوده و داشتن شاهد و سند معتبر حجت شرعیه محسوب می‌شود که براساس آن داوری می‌شود.

ضرورت ثبت و تنظیم اسناد ملی

حجت‌الاسلام میرعمادی بیان کرد: یکی از آداب کسب و کار و تجارت، نوشتن قرارداد یا تنظیم اسناد مالی است مقصود از اسناد تجاری، هر نوشته‌ای است که در مقام دعوی یا در مقام دفاع قابل استناد باشد؛ اعم از اسناد رسمی یا اسناد عادی که در معاملات رایج است، از فاکتور گرفته تا چک و سفته، قولنامه و سند محضری و ... همه را شامل است.

وی گفت: یقیناً نوشتن و تنظیم اسناد در معاملات، برای حفظ اعتماد و خوش‌بینی به همدیگر و آرامش روحی طرفین و جلوگیری از فراموشی، انکار، سوءظن و ... اثر فراوان دارد، چنان‌که در حدیثی آمده است: اگر کسی در معامله سند و شاهد نگیرد و مالش در معرض تلف قرار گیرد، هرچه دعا کند، خداوند مستجاب نمی‌کند، از سوی دیگر، معاملات و تجارت جزو حق‌الناس است اگر انسان از دنیا برود و بدهی داشته باشد تا ادا نکنند، آمرزیده نمی‌شود.