هنری برخاسته از دل کویر/ وقتی زیلوها زینت‌بخش مساجد می‌شوند

به گزارش ایکنا از یزد، صنايع دستی یزد از زمان‌های قديم تا به امروز مورد توجه هنرمندان و هنرشناسان بوده و از اين ميان زيلو از صنايع‌دستی معروف استان يزد است و قدمت آن به دوره پيش از اسلام می‌رسد كه در ميان اعراب وجود داشته است.

زيلو يكی از قديمی‌ترين محصولات دستباف است كه به عنوان فرش و زیرانداز برای مصارف خانگی و در اماكن عمومی بویژه مساجد، مدارس و زیارتگاه‌ها مورد استفاده همگان قرار می‌گرفته است.

تارو پود زیلوها از نخ و الیاف پنبه‌ای و بافت آن در عین سادگی اولیه نسبتاً پیشرفته و از فنون ویژه‌ای برخوردار است و از آن به عنوان فرشي كم بها كه از نخ بافته شده و در تابستان ايجاد خنكی می‌كرده، استفاده می‌شده است.

بشنيغان ميبد؛ خاستگاه هنر زيلو بافی دراستان يزد

به گواهی گزارش‌های تاریخی بافت زیلو از دیرباز در شهرهای فارس، خراسان و آذربایجان و نواحی پیرامون كویر رواج داشته و در منطقه یزد بیشترین و بهترین زیلوها را در میبد می‌بافته‌اند و از این منطقه به اقصی نقاط كشور و حتی خارج از كشور می‌فرستاده‌اند؛ لذا خاستگاه هنر زيلوبافی دراستان يزد محلی به نام بشنيغان در ميبد بوده كه از اين محل به جاهای ديگر رواج يافته است.

به دليل شباهت زياد زيلو به حصير، در نقش و بافت، می‌توان احتمال داد كه زيلوبافی مرحله تكميل يافته حصيربافی است و بافندگان آن از اين صنعت الهام گرفته‌اند.

مساجد و زیارتگاه‌ها؛ مفروش به زیلو

علت اينكه اكثر مساجد و زيارتگاه‌های ايران و حتی خارج از ايران مانند كربلا، نجف، سامرا و ... با زيلو مفروش می‌شوند همان سادگی و بی‌پيرايگی است كه مختص خانه خداست و آرامشی است كه رنگ آبی زيلوها به انسان می‌دهد.

در اين راستا سيدركن‌الدين محمد پدر ميرشمس‌الدين كه از سادات و رجال نامی يزد بود، مدتی در رونق زيلوبافی ميبد نقش مهمی ايفا كرده و باعث رونق بخشیدن به صنایع دستی یزد شده است.

قدیمی‌ترین زیلوی بافت میبد در مسجد جامع این شهر

وی در زمان حياط خود به جز موقوفات بسيار و تاسيس بنای اصلی مسجد جامع كنونی، پنج مسجد بزرگ در يزد بنا نهاد كه بی ترديد برای تامين فرش اين مساجد خود يكی از خريداران عمده زيلوی ميبد بوده است. يكی از نقش‌های زيلو نيز ركن‌الدينی نام دارد كه به احتمال زياد از وی به يادگار مانده است. همچنین بقایایی از قدیمی ترین زیلوی بافت میبد در مسجد جامع این شهر وجود دارد كه تاریخ ۸۰۸ قمری را نشان می‌دهد.

زیلو هرچند به ظاهر یك فرش نخی ساده است، اما بررسی فنون و تكنیك بافت آن نشان می‌دهد كه غنای فرهنگی و فكر و اندیشه براورشده‌ای در پس هر تار و پود آن نهفته است به نحوی که تعداد زیلوهای ۵۰۰ ساله که از مساجد مختلف جمع‌آوری شده بسیار فروان است و رسیدگی و حفاظت بیشتری را می‌طلبد.

رفع مشکلات زیلوبافان؛ حلاوتی مضاعف در ثبت جهانی این حرفه

اکنون یک سالی است که زیلوی میبد به ثبت جهانی رسیده اما آنچه باعث حلاوت مضاعف این افتخار می‌شود رفع مشکلات زيلوبافان است چرا که در قدیم بسیاری از مردمان این ديار زیلو را به عنوان شغل اصلی‌ انتخاب و از این طریق امرار معاش می‌کرده‌اند.

حسینی یکی از فعالان این صنعت؛ بیمه، نداشتن بازار فروش مناسب، دستمزد پایین را از جمله مشکلات زیلوبافان عنوان کرد و گفت: متاسفانه مواد اولیه این صنعت گران است و در عین حال هیئتی که نظارت بر تعیین کیفیت و قیمت آن داشته باشد، وجود ندارد.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه مواد اولیه این صنعت گران است گاها ورود افراد غیر متخصص به این حرفه باعث شده که کیفیت بافت این صنعت نیز کاهش یابد اما با قیمت بالا به فروش می‌رسد.

حسینی با اشاره به نبود بازار خاص این صنعت بویژه در میبد گفت: روزی این صنعت در میان خانواده‌های میبدی مرسوم و دست به دست به نسل بعد منتقل می‌شد اما امروز به دلیل شرایط اقتصادی حاکم بر این صنعت و وجود مشکلاتی در این زمینه، جوانان و خانواده‌ها تمایلی به ادامه صنعت ابا و اجدادی ندارند چرا که مورد حمایت قرار نمی‌گیرند.

ثبت 13 موقوفه مرتبط با زیلو در استان یزد

در بررسی ایکنا یزد در رابطه با موقوفات مرتبط با زیلو در استان مشخص شد که اکثر نیات موقوفات در این زمینه وقف برای مساجد بوده است به نحوی که 13 موقوفه در استان مرتبط با زیلو وجود دارد که در سامانه جامع موقوفات به ثبت رسیده است.

این تعداد موقوفات در شهرستان‌های مهریز، زارچ، تفت، بافق، اشکذر، اردکان، یزد و میبد وجود دارد و در میبدبه عنوان خاستگاه این صنعت، دو وقف در این زمینه به ثبت رسیده که وقف زیلوی مسجدی در ندوشن و مفروش کردن مسجدی در روستای شورک از آن جمله است.

گزارش: اعظم‌السادات میرجلیلی