هیمنه غرب سلبریتی‌ها را مقهور کرده است/ نیازمند مکانیسم تعادل و تقابلیم
دانشيار گروه جامعه‌شناسی و برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه شیراز درباره علل کنش‌ها و واکنش‌های اجتماعی سلبریتی‌ها اظهار کرد: هیمنه غرب آنان را مقهور کرده است و معمولاً آن‌ها بر همین اساس درباره موضوعات اجتماعی و فرهنگی اظهارنظر می‌کنند.
سيدسعيد زاهد زاهدانی، دانشيار گروه جامعه‌شناسی و برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه شیراز است و مدرک دکتری جامعه‌شناسی‌اش را از دانشگاه «ليدز» انگلستان اخذ کرده است. درباره کنش‌ها و واکنش‌های سلبریتی‌ها به مسائل اجتماعی و بحران با او به گفت‌وگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
زاهدانی درباره رواج واژه سلبریتی در جامعه ایرانی اظهار کرد: متأسفانه در فرهنگ ایرانی اصلاحاتی جدیدی از غرب وارد شده است که با بدنه فرهنگ اصیل و بومی‌مان هماهنگی ندارد. مثلاً روشنفکری یکی از این اصلاحات است که در تاریخ معاصر وارد ایران شد و روشنفکران کسانی بودند که در مقابل علما و شخصیت‌هایی قرار گرفتند که جامعه را از نظر فکری و فرهنگی مدیریت می‌کردند و آنان در مقابل منویات بومی ایرانیان ایستادند. کلمه سلبریتی هم همین ویژگی را دارد و سلبریتی‌ها در مقابل هنر اصیل و فاخر کشور قرار گرفته‌اند.
خاستگاه لیبرالی سلبریتی‌ها
وی افزود: سلبریتی‌ها در غرب کسانی‌اند که به عنوان ستاره مشهورند و به ارزش‌های اجتماعی جامعه خودشان بی‌تفاوت‌اند و به ارزش‌های جامعه لیبرال پایبندند. آن‌ها حتی در بسیاری مواقع در مقابل خاستگاه اجتماعی‌شان قرار می‌گیرند و از موضوعاتی مانند همجنس‌گرایی و بسیاری موارد برخلاف عرف حمایت می‌کنند که ممکن است در بسیاری از جوامع هم مردود باشد و فقط مورد وفاق جامعه لیبرالی باشد. بنابراین سلبریتی به مفهوم اصلی‌اش در فرهنگ ایرانی جایی ندارد و هنرمندان ایرانی نمی‌توانند در این دسته‌بندی قرار گیرند. در تاریخ ایران مفاخری چون حافظ، سعدی و فردوسی وجود دارند و در دوره معاصر هم هنرمندان متعهدی داریم که می‌توانند به عنوان الگو در جامعه مطرح شوند. سلبریتی‌های ایرانی در جامعه امروز همان نقش روشنفکران را در هنر و پرورش ذوق بازی می‌کنند و وجود آن‌ها مانعی برای رشد فرهنگ ملی و اصیل ماست.
بیشتر بخوانید:
زاهدانی درباره واکنش‌های طلبکارانه بسیاری از سلبریتی‌ها از مردم اظهار کرد: هیومنیزم یا انسان‌گرایی در فرهنگ لیبرالی منشأ این تفکر است و در این گرایش فکری روی سرکشی انسان تأکید فراوانی میشود، یعنی انسان سرکش در مقابل خداوند و بسیاری از ارزش‌ها قرار می‌گیرد. بنابراین با توجه به خاستگاه فرهنگی لیبرالیسم و سکولار، غرور و نخوت بخشی از شخصیت سلبریتی‌ها را شکل می‌دهد و طبیعتاً دستگاه‌های فرهنگی غرب که در دنیا تسلط رسانه‌ای و تبلیغی دارد این ویژگی رفتاری را در آن‌ها تشدید می‌کند و این خودبرتربینی عامل بسیاری از واکنش‌هاست و رسالت این گروه در همین است که خدا را بندگی نکنند و به همین جهت نخوت نیز در آن‌ها تشدید میشود.
تأثیر سلبریتی‌ها بر تازه به دوران رسیده‌ها
این استاد دانشگاه درباره تأثیر سلبریتی‌ها در کنش‌های اجتماعی گفت: کسانی که به هر علتی از فرهنگ ملی و بومی‌شان رها شده باشند یا با آن مأنوس نباشند می‌توانند تحت تأثیر القائات سلبریتی‌ها قرار بگیرند اما انسان‌هایی که به لحاظ بنیه فرهنگی و خاستگاه بومی و ملی‌شان قوی‌اند تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند، یعنی کسانی که قهرمانان واقعی‌شان اسطوره‌هایی مانند فردوسی، سعدی، حافظ و شاخص‌های ملی و فرهنگی بومی‌اند نمی‌توانند ایده‌های سلبریتی‌ها را بپذیرند زیرا ذائقه هنریشان با آن‌ها همسان نیست، اما کسانی که این ریشه‌های قوی فرهنگی و هنری را ندارند و به عبارتی تازه به دوران رسیده‌اند، طبیعتاً تحت تأثیر آن‌ها قرار می‌گیرند و بدین ترتیب موج‌هایی را در فرهنگ بومی جامعه ایجاد می‌کنند، اما این امواج چون پشتوانه فکری ندارند به سادگی فرومی‌نشینند. درست مانند همین ویروس کرونا که یکباره آمده است و با مقابله‌هایی که با آن صورت می‌گیرد، طی مدتی از میان خواهد رفت. جنس اثرات سلبریتی‌ها هم از همین نوع است و امکان دارد در شرایط خاص موجب تأثیراتی در روبنا شوند اما اگر باد فرهنگ اصیل ملی به آن‌ها بوزد، قطعاً از میان می‌روند.
القائات غربی‌ها
زاهدانی درباره ژست‌های منتقدانه سلبریتی‌ها و جنس دغدغه‌های آن‌ها اظهار کرد: واکنش هنرمندان به موضوعات جامعه و فرهنگ با واکنش سلبریتی‌ها متفاوت است. هنرمندانی که به فرهنگ جامعه‌شان علاقه‌مندند بنا بر رسالت هنریشان در کنش و واکنش‌ها رفتار عقلایی پیش می‌گیرند؛ اما برخی از سلبریتی‌ها در تقابل با فرهنگ ملی و بومی‌اند و بر همین اساس اظهار نظر می‌کنند و شاید نظام فرهنگی و هنری غرب این ایده‌ها را به آن‌ها القا می‌کند. متأسفانه این افراد مانند عروسک خیمه شب‌بازی از طریق پایگاه‌ها و تفکرات غربی هدایت می‌شوند. چندی پیش گفت‌وگویی را از یکی هنرمندان معروف خواندم و دریافتم مجری به شدت بر او تسلط دارد و او هم برای اینکه مورد قبول آن دستگاه فرهنگی قرار گیرد، در همان راستا اظهار نظر می‌کند، اما از همین هنرمند در جای دیگری خلاف سخنانش را در آن برنامه شنیدم. بنابراین می‌توان به سادگی مشاهده کرد که هیمنه غرب سلبریتی‌ها را هدایت می‌کند و اگر درون آن‌ها را بکاوی، به اصل موضوعی که بیان می‌کنند اعتقادی ندارند.
وی در پایان درباره کارکرد سلبریتی‌ها در جوامع دیگر ابراز کرد: در غرب مکانیسم تعادل و تقابل وجود دارد، یعنی وقتی یک سلبریتی مواردی را تبلیغ می‌کند، گروه دیگری در مقابل آن قرار می‌گیرند و این اثرات را خنثی می‌کنند و مخاطبان از طریق این سیستم می‌توانند انتخاب درستی کنند؛ بنابراین جایگاه آن‌ها در فرهنگشان معیّن و مشخص است، اما این ابزار فرهنگی در جامعه ما وجود ندارد و به همین جهت تفکرات آنان در بسیاری مواقع ضد فرهنگ است، زیرا عوامل خنثی‌سازی این تفکرات هنوز در فرهنگمان ایجاد نشده است.
گفت‌وگو از داوود کنشلو
انتهای پیام
