خرافه‌گرایی؛ نابودی امت، دین‌گریزی و دگرگون شدن اسلام در عصر غیبت
خرافات به عقاید و سخنان باطل یا اعمال نامعقول و بی‌پایه و اساس گفته می‌شود که از ترس‌های واهی و پدیده‌های ناشناخته و مرموز نشئت گرفته و در عرصه حیات فردی و اجتماعی انسان در اشکال گوناگون آشکار می‌شود.
با بررسی تاریخ جوامع بشری درمی‌یابیم که یکی از اصول اساسی دین و سیره انبیاء و معصومان(ع) توجه به حقایق و دوری از هر گونه بیهودگی، خرافات و بدعت‌هاست. انحراف از خط توحید در امت‌های پیشین و پرستش بت در آیات متعدد به صورت پراکنده و در مناسبت‌های متفاوت ذکر شده و مورد نکوهش قرار گرفته است. این خط انحرافی تا آنجا پیش می‌رود که افرادی همچون نَمرود و فرعون ادعای خدایی می‌کنند و حاضر به پذیرش دعوت انبیای الهی نمی‌شوند. کفار و مشرکان، گفتار پیامبران را اساطیر و افسانه می‌خواندند و معاد را انکار و دختران خود را قربانی می‌کردند و برای حقوق زنان ارزشی قائل نبودند و نظر آنان درباره ازدواج و طلاقش مورد توجه قرار نمی‌گرفت، حتی پس از مرگ همسر آنان را همانند اموال متوفی به ارث می‌بردند.
خرافه و جمع آن خرافات از نظر لغوی به معنی باور و عقیده به امری واهی است که حقیقت نداشته باشد و در اصطلاح به باورها و اعتقاداتی منطبق می‌شود که زاییده وهم و خیال‌پردازی انسان است. طبق این تعریف هرگونه گرایش به بت‌پرستی، شرک، باورهای مخالف با توحید و اعتقادات غلط در مسائل دینی، اجتماعی و فرهنگی را می‌توان با نام خرافه‌گرایی معرفی کرد.
پیدایش خرافات و گونه‌های آن
درباره تاریخچه گسترش و پذیرش خرافات به نظر علامه طباطبایی اشاره می‌کنیم. ایشان در تفسیر المیزان بیان می‌کنند که بشر از قدیمی‌ترین اعصار درگیر آراء خرافی بوده و تا به امروز نیز هست. بعضی گمان کرده‌اند، خرافه‌پرستی از خصائص مشرقی‌هاست اما همان اندازه که در مشرقی‌هاست در غربی‌ها نیز مشاهده می‌شود و شاید غربی‌ها بر اعتقاد به خرافات نسبت به شرقی‌ها حریص‌تر نیز هستند. از سویی دیگر همواره خواص بشر یعنی علما و روشنفکران در پی نابودی رسوم این خرافات، چاره‌اندیشی می‌کنند تا اعتقاد به آنها را از دل‌های مردم نابود سازند و عوام را آگاه و از خواب غفلت بیدار کنند، اما معالجات این طبیبان مؤثر واقع نشده و انسان‌ها همچنان گرفتار خرافات هستند. علت آن هم مشخص شد، انسان هیچ‌گاه از تقلید و آرای نظری و حقایق اعتقادی و از طرف دیگر از احساسات و عواطف نفسانی خالی نیست.
خرافات رایج در جهان که در قرآن نیز به آنها اشاره‌شده است، شامل خرافات اعتقادی و مذهبی، خرافات اجتماعی و سیاسی، خرافات تاریخی، خرافات علمی، خرافات ادبی، خرافات فرهنگی، خرافات تربیتی و خرافات عرفانی است. خرافات اعتقادی، خطرناک‌ترین نوع خرافات است، چون برگرفته از عمل و اعتقادات افراد است و اگر باورهای فرد سست‌بنیان و باطل باشد، زندگی فردی و اجتماعی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. خرافات فرهنگی، خرافات فرهنگ‌عامه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و موجب آسیب‌های فرهنگی می‌شود.
جنبه‌های سیاسی خرافه
خرافات اجتماعی و سیاسی، نوعی از خرافات که خارج از حوزه فردی است و جامعه را به‌عنوان یک کل واحد تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. برخی از این خرافه‌ها جنبه سیاسی دارند و توسط حکام جابر برای سلطه بر توده مردم ترویج می‌شوند. خرافات از منظر تاریخی به این معنی است که زمان و مکان در خرافات نقش دارند و همچون بیماری واگیردار از محیطی به محیط دیگر سرایت می‌کند. به عنوان مثال، نحس بودن عدد 13 با کشورگشایی یونانیان به دیگر کشورها نفوذ کرده است.
برخی از روانشناسان می‌گویند افراد برای اینکه اعتماد به نفس از دست رفته خود را بازیابند به سراغ رمال‌ها، طالع‌بین‌ها، انواع سحر و جادو می‌روند و در واقع با این کار اعتماد به نفس کاذب اضطراب خود را کاهش داده و شکست‌ها را جبران می‌کنند. ریشه اصلی خرافه‌گرایی، توهم، خیال و ظن است و از دیگر عوامل آن می‌توان به جهل و نادانی، تقلید کورکورانه و پیروی از روش و سنت گذشتگان و باور به چیزی بدون برهان اشاره کرد.
ریشه‌ها و عوامل خرافه‌گرایی در روایات
ضعف اراده انسان، مهم‌ترین عامل در پذیرش خرافات است و به همین دلیل رمال‌ها، طالع‌بین‌ها و جادوگران در ابتدا مراجعان خود را می‌سنجند و سپس آنان را فریب می‌دهند. زودباوری جامعه نیز دلیلی دیگری است که عوامل مختلفی از جمله ترس، وسوسه شیطان، نداشتن ایمان واقعی و عدم تعقل بر آن تأثیر گذاشته است. عامل دیگر غلو‌گرایی است، به این معنی که فرد برای اینکه شخصیتی را نسبت به دیگران برتر نشان دهد به جای بیان واقعیت متوسل به غلو می‌شود.
وجود احکام، عقاید و اخلاق کامل مبنی بر عقل و تدبر در دین اسلام موجب گرایش تعداد زیادی از افراد به دین اسلام شده است. اما رواج موهومات و خرافات کم‌کم ماهیت دین را دگرگون ساخته و حقیقت ناب آن را متزلزل و مشوش کرده است. به همین دلیل خرافات مذهبی بدترین نوع خرافات محسوب می‌شود. چون زمانی که اندیشه‌ای موهوم، خرافی، جعلی رنگ دین و مذهب بگیرد بر همه افکار و اعمال افراد با ایمان نیز سایه می‌افکند و با گذشت زمان این امور خرافی به‌عنوان اعتقاد و عمل مذهبی شناخته‌شده و ماهیت واقعی دین را دگرگون خواهد کرد.
خرافه‌گرایی در عقاید دینی موجب نابودی امت، دین‌گریزی و دگرگون شدن اسلام در عصر غیبت می‌شود. با توجه به آسيب‌هایی که خرافه بر باورهای دینی مردم دارد، ضروری است تا با بهره‌گیری از قرآن کریم و تعاليم معصومان(ع) راهکارهایی برای مقابله با خرافات ارائه کنيم که برخی از آنها، دعوت به عقل و خردورزی، چیستی عقل، اهمیت تفکر و خردورزی، دعوت کردن مبلغان به مرزبانی از دین، پیداکردن علل اصلی خرافات و رفع آن، مستندگویی، دعا و ذکر و توکل است.
ادامه دارد
گردآورنده: راحله بختیاری
منابع
گرگین، م. (1394). «آسیب‌شناسی خرافات و تأثیر آن در باورهای دینی مردم». کارشناسی ارشد. دانشگاه اصول‌الدین دزفول.
صفاری ازندریانی، م. (1389). «خرافات، زمینه‌ها و عوامل پیدایش آن از منظر قرآن و روایات». کارشناسی ارشد.دانشگاه آزاد اسلامی.
دانش، اَ. (1392). «راهکارهای مقابله با خرافات از دیدگاه قرآن و احادیث. کارشناسی ارشد. دانشگاه الهیات و معارف اسلامی قم.
