تفسیر المیزان خالی از یکنواختی و تقلید است / نظریه «جری و انطباق» علامه(ره)؛ حلّال اختلاف آرای تفسیری

 
در همین راستا، ابتسام عبدالكريم المدنی، استاد مطالعات قرآنی دانشکده تربیت اسلامی دانشگاه کوفه در عراق، نیز در گفت‌وگو با ایکنا ویژگی‌های ممتاز تفسیر المیزان علامه طباطبایی(ره) را برشمرد و گفت: المیزان منبع و مرجع مهم مفسران، مؤلفان و پژوهشگران مطالعات قرآنی است. اغراق نیست اگر بگویم که هیچ پژوهشگری نمی‌‌تواند در مطالعاتش درباره قرآن به تفسیر المیزان بی‌اعتنا باشد و اگر این‌گونه نباشد، مطالعه و پژوهش او در بسیاری از ابعاد علمی بسیاری دچار نقص خواهد بود.

 

عبدالکریم المدنی درباره ویژگی‌های تفسیر المیزان اظهار کرد: اوّلین مزیّت و مهم‌ترین ویژگی آن، تفسیر آیه به آیه است؛ بدین معنى که علامه طباطبایی قرآن را با خود قرآن تفسیر می‌کند، به گونه‌ای که هر جمله از آن می‌تواند قرینه و مفسّر هر یک از جملات دیگر باشد. بنابراین اگر در معانى بعضى از آیات ابهامی به نظر برسد، با ملاحظه، تطبیق و تقارن با آیات دیگر این ابهام از بین مى‌رود. علاوه بر این، صاحب المیزان احیاگر روایات ائمه معصومین(ع) است و نقش او در تفهیم و تطبیق روایات و قرآن یگانه و منحصربه‌فرد است.

 

به گفته عبدالکریم المدنی، تفسیر المیزان دو سبک متمایز دارد: سبک نخست آوردن مقدمه‌ای موجز و خلاصه برای تفسیر است. اهمیت این سبک از آن جهت است که در تفسیر آیات خواننده می‌تواند در ابتدا به تفسیر مستقیم و بدون تفصیل آیات دست یابد و اگر بخواهد در هر کدام از جنبه‌ها و ابعاد مربوط به تفسیر آیه ورود کند، جداگانه از هر کدام که نیاز دارد یا متمایل است با عناوین خاصی که برای آن در نظر گرفته شده استفاده می‌کند.

 

وی افزود: سبک متمایز دیگر تفسیر المیزان این است که علامه طباطبایی(ره) نظریه «جری و انطباق» را ارائه داد. جری و انطباق به معنای تعمیم و تطبیق حکم آیات دارای سبب نزول خاص بر مصادیقی غیر از مورد نزول است. علامه طباطبایی معتقد است که نظر به اینکه قرآن مجید کتابی است همگانی و همیشگی، در غایب مانند حاضر جاری است و به آینده و گذشته مانند حال منطبق می‌شود؛ مثلاً آیاتی که در شرایط خاصی برای مؤمنان زمان نزول قرآن تکالیفی بار می‌کنند، مؤمنانی که پس از عصر نزول همان شرایط را داشتند، بی‌کم و کاست همان تکالیف را دارند و آیاتی که صاحبان صفاتی را ستایش یا سرزنش می‌کنند یا مژده می‌دهند یا می‌ترسانند، کسانی را که به آن صفات متصفند، در هر زمان و مکانی که باشند، شامل می‌شود. بنابراین، هرگز مورد نزول آیه‌ای مخصص آن آیه نخواهد بود؛ یعنی آیه‌ای که درباره شخص یا اشخاص معینی نازل شده است، درباره نزول خود منجمد نشده، به مصادیق مشترک با مورد نزول آیه در صفات و خصوصیات سرایت خواهد کرد و این در عرف روایات «جری» نامیده می‌شود.

 

عبدالکریم المدنی گفت: بنابراین علامه طباطبایی(ره) نشان می‌دهد که گستره شمول قرآن از نظر انطباق بر مصادیق بسیار وسیع است و به موارد نزول آیات منحصر نیست؛ بلکه هر موردی را که با مورد نزول آیه از نظر ملاک یکسان باشد دربرمی‌گیرد و بدین طریق بسیاری از مسائل علمی و سؤال‌ها شک‌ها برطرف می‌شود. مثلاً وقتی مفسر می‌گوید که آیه در حق شهادت امام حسین(ع) نازل شده است، برخی می‌گویند که خیر، این آیه درباره موردی در عصر رسول‌الله(ص) نازل شده است، اما علامه طبابایی(ره) ثابت می‌کند با توجه به اینکه قرآن مجید کتابی است همگانی، همیشگی و متعلق به افراد همه عصرها، به آینده و گذشته مانند حال منطبق می‌شود.

 

استاد دانشگاه کوفه در پایان گفت: بنابراین براساس نظریه جری و انطباق علامه طباطبایی، آیاتی که در شرایط خاصی برای مؤمنین زمان نزول، تکالیفی را معین می‌کنند، مؤمنین پس از عصر نزول یعنی همه عصرها هم که دارای همان شرایط هستند، دقیقاً همان تکالیف را دارند و این‌ها علاوه بر قدرت علمی المیزان است و اختلاف میان مفسران در دیگر تفاسیر قرآنی را برطرف کرده است.