شعر جنگ مدیون حضور ایدئولوژی و فکر است

به گزارش ایکنا به نقل از روابط عمومی موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، نخستین وبینار بین‌المللی «شعر جنگ برای صلح» با حضور شاعران ایران و جهان در سالن قصر شیرین موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار شد.

عبدالجبار کاکایی، دبیر وبینار شعر «جنگ برای صلح»، در این مراسم جنگ را کانون استحاله ارزش‌ها خواند و گفت: با ایدئولوژی‌ها و تفکرات در هنگام بروز رخداد عظیم جنگ به تحلیل فلسفه جنگ می‌پردازد و جنگ همچنان که وجود دارد، نمایش داده می‌شود و جنگ‌ها گاهی مرز‌های جغرافیایی را جابه‌جا می‌کنند و گاهی مرز‌های عقیدتی را. جنگ‌ها ممکن است گاهی از هر دو طرف عادلانه باشد، اما غالباً جنگ‌هایی که در جهان اتفاق می‌افتد، همواره از یک طرف عادلانه و از طرفی دیگر ناعادلانه است.

وی افزود: ارزش‌هایی که در جنگ خلق می‌شود، درست مبتنی بر اتفاقاتی است که ما از آن به‌عنوان سرنوشت نکبت‌بار جنگ یاد می‌کنیم. در جامعه‌شناسی جنگ و ادبیات تحلیل‌گران و منتقدان به بررسی موضوع جنگ و اثرات روحی سربازان بازگشته از جنگ و تأثیر آن بر ادبیات پرداخته شده است. هدف از برگزاری این وبینار این است که نگاه واقع‌بینانه‌تر به جنگ داشته باشیم، امیدوارم در طول پژوای فرآورد‌های شاعرانی که امروز شعر خوانی می‌کنند، به موضوع جنگ برای صلح بیشتر و بهتر نگاه کنیم.

کاکایی در ادامه به تأثیر مکاتب بر جنگ‌ها اشاره کرد و گفت: ادبیات جنگ خالی از افکار مکاتب و اندیشه‌ها نیست و اگر از شعر جنگ با قدرت یاد می‌شود مدیون حضور و توجه ایدئولوژی و فکر است، زیرا جنگ بدون فکر، ایدئولوژی و مکاتب فلسفی و دین، جنگ است.

شعر جنگ توصیف وضعیت انسان‌ها در شوک فرهنگی

احمد نادمی، پژوهشگر ادبی و شاعر درباره جامعه‌شناسی شعر جنگ، گفت: جنگ یک وضعیت انسانی است. در حقیقت بیرون از جامعه انسانی تحمیل نشده است. آنچه مهم است جنگ در شکل اولیه خودش به قول یکی از جامعه شناسان که می‌گوید: جنگ یکی از شگفت‌آور‌ترین پدیده‌ها است، به این دلیل که در عین حال که بسیار تکان‌دهنده و شگفت‌انگیز است، اما کسی از آن متعجب نمی‌شود و تاریخ بشریت خودش را بدون جنگ متصور نمی‌شود.

وی به وضعیت انسانی جنگ اشاره کرد و گفت: وقتی جنگی حادث می‌شود در هر صورت نتیجه‌ای جز ویرانی و مرگ ندارد، اما در کنار خود مفاهیمی، چون دفاع و مقاومت را به همراه می‌آورد. جنگ یک وضعیت انسانی است. به این معنی که اسطوره و تاریخ‌سازی انسان‌های برای پاسخ دادن به بعضی از پرسش‌ها که جواب عینی یافت نمی‌شود؛ دنبال جواب ذهنی در اسطوره می‌گردند؛ در آنجا هم شما می‌بینید تثبیت شدن یک قدرت باید با جنگ اتفاق بیفتد.

نادمی به تعبیر شعر جنگ از کتاب خود اشاره کرد و ادامه داد: تعبیر شعر جنگ برساخته‌ای است مبتنی بر بینامتنیتی از یک هنر کلامی که شعر باشد و یک رفتار اجتماعی که جنگ است، این برساخته تعبیری متاخر و مدرن است. یعنی اینکه در زیبایی‌شناسی پیشامدرن تعبیری برای شعر جنگ نداریم، چون منظر سنتی که بر کلیت توجه دارد، قائل به تفکیک جزءنگرانه در ادبیات نیست و در غایت خود به ژانربندی ارسطویی می‌رسد که یا کمدی است یا تراژدی یا تغزل یا حماسه است. در نتیجه بررسی آثار هنری کلامی با توجه به قواعد ژانر‌های تعریف شده، رویکردی عام و پذیرفته شده است.

وی اظهار کرد: شعر جنگ توصیف وضعیت انسان‌ها در شوک فرهنگی است. نکته مهم این است که عملاً هر قدر که از شعر جنگ صحبت می‌کنیم، چیزی از شعر صلح برای آن صورت‌بندی نشده است، چون شعر جنگ رویکردی به سوی صلح دارد. این گونه ادبی، در شعر مردم، روبرو شدن با یک واقعه اجتماعی است که در آن خون و خونریزی، ویرانی، مرگ و نیستی دیده می‌شود. در شعر جهان آرزوی صلح در آن شعله می‌کشد، حتی اگر از صلح سخنی در شعر گفته نشود، اما آن تصویر موحش واقعه عملاً روی به سوی صلح دارد. شعر جنگ در تعبیری کلی‌تر، شعری برای صلح است.

شعر جنگ برای برقراری صلح

توبیاس بوگ‌هارات؛ شاعر آلمانی در ادامه در سخن کوتاهی گفت: تخصص من در زبان اسپانیایی است؛ در جریان جنگی در اسپانیا متوجه شدیم از طریق شعر می‌توانیم در راستای صلح قدم برداریم.

وی در ادامه شعری در وصف «آبادان» خواند که دو قطعه شعر این شاعر آلمانی در کتاب «اولین وبینار شعر جنگ برای صلح» منتشر می‌شود.

حسین اسرافیلی، شاعر پیشکسوت درباره شعر جنگ ضمن اشاره به استبداد رژیم شاهنشاهی و جنگ سخت هشت ساله در حافظه تاریخی ایرانیان گفت: جنگ ما تنها با یک کشور نبوده بلکه با ده‌ها کشور مبارزه کردیم که اگرچه برخی کشور‌ها مستقیم حضور نداشتند، اما سربازان و امکانات و کمک‌های نظامیشان در اختیار دشمن بعثی ما قرار داشت بخاطر همین شاعران ما نگاهی متفاوت به مقوله جنگ برای صلح دارند.

وی در ادامه با خواندن شعری درباره دفاع مقدس به ویژگی این شعر اشاره کرد و افزود: شعر‌های ما برای دفاع مقدس نه برای جنگ، بلکه برای آماده‌باش در مقابل چنین رفتار‌هایی است که لازم است از خودمان دفاع کنیم.

در ادامه این مراسم، راتی ساکسینا شاعر هندی، رضا اسماعیلی، عزیز مهدی شاعر هندی، مصطفی محدثی خراسانی، جوانا بوگهارت شاعر آرژانتینی، علی اصغر الحیدری و مهدی باقرخان شاعران هندی به شعرخوانی پرداختند. 

وفادار به مضامین حماسی هستم

افشین اعلا با بیان اینکه من در سال‌های اخیر بیشتر با شعر‌های حماسی آمیخته بودم، گفت: همچنان شدیداً وفادار به مضامین حماسی هستم زیرا این مضامین ریشه در ادبیات، فرهنگ کهن ایرانیان و آیین ما دارند؛ به‌همین دلیل آخرین کتابی که در پایان سال ۱۳۹۹ از بنده چاپ شد، منظومه‌ای بلندی با نام «سربازنامه» است که توصیف دلاوری‌‎ها سردار شهید قاسم سلیمانی است.

وی خطاب به شاعران ایران و سراسر جهان افزود: صاحبان رسانه، اسلحه و ثروت جای مفاهیم را عوض کرده‌اند و ملت‌های قربانی که از خودشان دفاع می‌کنند همواره جنگ‌طلب و خشونت‌طلب معرفی می‌شوند، اما متجاوزانی که از راه‌های دور که به هر منطقه‌ای که منافع‌شان در خطر باشد لشکرکشی می‌کنند و ده‌ها هزار نفر از آحاد ملت‌ها را به‌خاک و خون می‌کشند به‌خودشان لقب مدافعان صلح می‌دهند و مدافعان حقیقی را جنگ‌طلب معرفی می‌کنند.

این شاعر تاکید کرد: دیپلمات‌ها شاید نتوانند این مفاهیم را به جای اصلی خودشان برگردانند، اما یکی از حیطه‌هایی که می‌تواند چنین کاری انجام دهند شاعران هستند. شاعران هر کجای کره خاکی زندگی می‌کنند برای بازگشت مفاهیم صلح و جنگ به جایگاه حقیقی تلاش کنند.

گفتمان اندیشه‌ورزانه شعر جنگ

حمیدرضا شکارسری پژوهشگر و شاعر نیز گفت: اگر زبان را پدیده و رسانه‌ای اجتماعی بدانیم، طبعاً شعر و ادبیات نیز پدیده و رسانه اجتماعی خواهد بود؛ از آنجا که زبان و رسانه‌های اجتماعی با جامعه در حال تعامل هستند و بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند، لذا شعر یک پدیده سیال است، چون همچنان که بر گفتمان‌های اجتماعی تأثیر می‌گذارد؛ از این گفتمان‌ها نیز تأثیر می‌پذیرد به همین خاطر شعر در روزگار جنگ و شرایط جنگ از گفتمان خاصی پیروی می‌کند و با پایان جنگ از گفتمان‌های دیگری پیروی می‌کند.

وی افزود: با اتمام جنگ، شعر از گفتمان اندیشه‌ورزانه‌تر و تعقلی‌تری با فاصله بیشتری از وجهه حماسی و محرک و تشدید کننده خود بهره‌مند می‌شود؛ از این منظر است که بعد از جنگ غالباً شعر به الگو‌های ذهنی ضد جنگ متمایل می‌شود.