جلسات قرآن از جمله مهمترین نهادها در تربیت قاریان قرآن است. در ایران این جلسات همواره با استقبال علاقهمندان مواجه بوده و در سالهای اخیر بر تعداد آنها هم افزوده شده است.
خبرنگا ایکنا به منظور تحلیل و بررسی مؤلفهها و اهداف جلسات قرآن با حسن حکیمی، قاری ممتاز قرآن به گفتوگو نشسته است که در ادامه بخش نخست این گفتوگو را میخوانید؛
ایکنا ـ به عنوان نخستین پرسش خوب است که از تعریف آغاز کنیم و ببینیم جلسه قرآن چه تعریفی دارد و باید با چه خصوصیاتی همراه باشد.
برای برگزاری یک جلسه قرآن خوب نیازمند یک مکان خوب هستیم و مهمتر از مکان جلسه، پشتیانی جلسه است. خیلی از جلسات را داشتهایم که برای مدتی برگزار شدهاند و استاد خوبی هم داشتهاند اما چون جلسه از پشتیبانی برخوردار نبوده و استاد حمایت نشده، همین امر سبب شده تا جلسه تعطیل شود. بر این اساس، تداوم یک جلسه قرآن مستلزم حمایت و پشتیبانی است که عبارت از تأمین سیستم صوتی خوب و مسائلی از این دست است.
افزون بر اینها زمان برگزاری جلسه هم مهم است و باید به نحوی باشد که بیشتر مردم بتوانند در آن شرکت کنند. به بیان دیگر، یکی از موارد بسیار مهم که موجب تداوم برگزاری جلسه میشود همین مسئله است. گاهی اوقات جلساتی در مساجد برگزار میشود اما به دلیل مراسمات مختلف جلسه تعطیل میشود. اینها موجب میشود که جلسه قرآن آسیب ببیند یا کلاً تعطیل شود. همچنین یکی از عواملی که موجب جذب قشر خردسال میشود اهدای جوایز نفیس است و باید جوایزی برای این منظور در نظر گرفته شود.
ایکنا ـ پرسش بعدی این است که باید در جلسه قرآن چه اتفاقی بیفتد؟ آیا باید صرفاً به مباحث فنی پرداخته شود؟
این مسئله به سطح جلسه بستگی دارد و باید ببینیم افرادی که به جلسه میآیند نیت و هدفشان چیست؟ برخی افراد به دنبال این هستند که به صورت حرفهای تلاوت را بیاموزند و برخی هم میخواهند فقط قرآن خواندن ساده را یاد بگیرند. در مدت بیست و پنج سالی که جلسه قرآن داشتهام شاهد این بودهام که برخی فقط به دنبال یادگیری روخوانی قرآن بودهاند. بنابراین اگر کسی چنین نیتی داشت نمیتوان به او فنون حرفهای تلاوت را آموخت.
از طرفی برخی هم به این نیت به جلسه قرآن میآیند که قرآن را حفظ کنند و برخی هم با نیت آموزش مفاهیم به جلسه میآیند. نکته مهم اینکه باید اینها را از هم تفکیک کرد. البته قرائت قرآن به دلیل جذابیتهایی که دارد بیشتر محل توجه است اما با برنامهریزی درست میتوان به همه این بخشها پرداخت.
ایکنا ـ پس وقتی از جلسه قرآن صحبت میکنیم تعریف جامعی مدنظر ما است. اما آیا فکر نمیکنید امروزه این تعریف تقلیل پیدا کرده؟ از این حیث که فقط به مباحث فنی میپردازیم و گویی آموزش عمومی قرآن یا آموزش برای سنین پایینتر مورد توجه نیست.
بله، با این آسیب مواجه هستیم و این حرف را تأیید میکنم. در بسیاری از جلسات به قدری به مباحث فنی قرائت قرآن پرداخته میشود که شاید برخی خسته شوند و چون علاقهای به تلاوت ندارند ادامه ندهند. جذابیت مفاهیم قرآن برای بسیاری از مردم بیشتر از تلاوت است؛ چراکه وقتی تلاوت را میشنوند ارتباط برقرار میکنند و لذت میبرند اما چون مفهوم آیات را متوجه نمیشوند پس از مدتی تلاوت را کنار میگذارند اما وقتی مردم معنا را میفهمند گویی لذت تلاوت هم برای آنها بیشتر میشود.
به همین دلیل مفاهیم قرآن باید در کنار تلاوت قرآن مورد توجه باشد؛ چون جذابیت بالایی دارد. اگر کسانی با تفسیر و ترجمه آشنا باشند میفهمند که این مسئله تا چه میزان اهمیت دارد. خدا آیاتش را بیش از هزار سال قبل نازل کرده اما امروزه هم کاربرد دارد و فهم این کاربردها از طریق آشنایی با تفسیر است.
برای نمونه در آیه هفتم سوره اسراء آمده است: «إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا»؛ یعنی هر کسی خوبی کند این خوبی به خودش برمیگردد و اگر کسی بدی هم کند به خودش بازمیگردد. امروزه برخی دانشمندان هم گفتهاند که اعمال انسان به خودش بازمیگردد. بر این اساس، اگر معانی آیات قرآن مطرح شود جذابیتش خیلی بیشتر است و آن وقت اگر خود قاری هم معنا را بفهمد، میتواند زیباتر آن را انتقال دهد. مثلاً گاهی اوقات معنای آیه با خواندن در پردههای صوتی بالا مطابقت ندارد و در صورتی قاری میتواند به این نکات توجه داشته باشد که معنای آیات را بداند.
ایکنا ـ مسئله دیگر درباره هدف یک جلسه قرآن است. آیا در طول این سالها که جلسه قرآن داشتهایم جلسات در راستای این هدف حرکت کردهاند یا خیر؟
هم میشود گفت آری و هم میشود گفت نه. در برخی موارد به موفقیت رسیدهایم و در برخی موارد اینگونه نبوده است. مثلاً در مورد جذب جوانان به محیط قرآنی و اینکه قرآن را دنبال کنند رشد داشتهایم. کسی که با قرآن مأنوس است رشد معنوی هم پیدا میکند اما اینطور نبوده که این فعالیتها خیلی مفید بوده باشد و قطعاً نواقصی هم در جلسات هست.
برخی جلسات هستند که در آنها فقط به قرائت قرآن پرداخته میشود و تمرکز بر این است که فلان آموزش لحنی صورت بگیرد. بله، این کار جذابیت دارد اما باید ببینیم انتهای این کار چیست و از طرف دیگر ببینیم هدف از تلاوت و نزول قرآن چیست؟
خدا میگوید قرآن کتابی است که مردم به واسطه آن هدایت میشوند. این یعنی هدف از نزول قرآن هدایت مردم است. در همین راستا باید اشاره کنم که یکبار مقام معظم رهبری در روز اول ماه مبارک رمضان فرمودند هدف این نیست که این سبکها و آهنگها در تلاوت مورد نظر باشد، بلکه هدف همان هدایت است. هدایت برای مردم نیز هدایت عامه است و در المیزان هم همین معنا بازتاب یافته است. پس از آن است که نوبت به هدایت برای متقین میرسد و این نشان میدهد که انسان باید دائماً در حال رشد و تکامل باشد.
ایکنا ـ فکر میکنید چرا این آسیبها به وجود آمده است و برخی جلسات به جای اینکه جنبه آموزشی داشته باشند تبدیل به مکانی شدهاند که افراد در آن فقط به تلاوت قرآن میپردازند؟
یکی از علل این مسئله، بحث مسابقات است. متأسفانه مسابقات قرآن در عین اینکه بسیار مفید است و من اعتقاد دارم مسابقه باید باشد، چون تحولی در کشور به وجود میآورد اما نواقصی هم دارد. از جمله نواقص مسابقات این است که وقتی همه چیز منحصر در این رویداد شد دیگر هدف گم میشود. متأسفانه هدف اصلی تا حدودی گم شده است. هدف اصلی قاری این شده که از حیث فنی خودش را قوی کند و در زمینههای صداسازی و ... به حدی از تسلط برسد که بتواند در مسابقات موفقیت کسب کند و بینالمللی شود در حالی که نباید اینگونه باشد.
پرسش من این است که چند نفر میتوانند قاری بینالمللی شوند؟ این همه قاری و استاد در کشور ما وجود دارد و از این میان، سالی یک نفر انتخاب میشود. در مسابقات کشوری هفتاد نفر شرکت میکنند اما باید توجه کنیم آن کسی که رتبه هفتادم را کسب کرده نیز نخبه استان خودش است اما اگر بگوید من هفتادم شدم بهایی به او نمیدهند. بنابراین یکی از معضلات و آسیبهای فعلی فعالیتهای قرآنی این است که هدف اصلی از تلاوت قرآن مسابقات قرآن شده و همه قاریان در همین راستا سرمایهگذاری میکنند.
در حالی که باید برنامهریزیها و مدیریتها در راستای آشنایی قاریان ما با تفسیر و مفاهیم آیات باشد. گاهی اوقات قاریان ما بهنحوی تلاوت میکنند که اگر مخاطب عربزبان داشته باشند ممکن است از نحوه تلاوتشان تعجب کند. مقام معظم رهبری هم در مورد این مسائل بارها تذکراتی دادهاند.
پس باید روی مفاهیم آیات کار شود و هم قاری حرفهای باید مفاهیم را بداند و هم مردم که اگر معانی آیات را بدانند بیشتر ارتباط برقرار میکنند. اینکه در کشور ما مداحی تا این حد رونق دارد و در ماههای محرم، صفر یا رمضان در محافل مختلف از مداحان بیشتر دعوت میشود دلیلش این است که مردم نمیتوانند با قرآن ارتباط برقرار کنند و یکی از دلایلش هم زبان است.
بنابراین باید هر کجا که قاری تلاوت میکند مفاهیم را مطرح کند و مردم تا حدودی با قرآن آشنا شوند. اگر این اتفاق بیفتد و عرف شود یک روزی شاهد خواهیم بود که مردم با آیات آشنا میشوند و مفاهیم را میفهمند.
ایکنا ـ پس اعتقاد دارید که در مورد نسبت میان جلسات قرآن و مسابقات، شاهد یک نوع تاثیرگذاری مخرب از جانب مسابقات بر جلسات قرآن بودهایم.
بله. مسابقات هم فوایدی داشته و هم مضراتی و یک از مضراتش همین بوده است که چنین تأثیری را بر جلسات قرآن گذاشته و چون مسابقات الگو و هدف نهایی شده، آسیبهایی را در پی داشته است.
ایکنا ـ فکر میکنید از خود جلسات قرآن چه بهرهبرداریهایی میتوان داشت تا انحصارشکنی صورت گیرد و از فضای مسابقات دور شویم.
فکر میکنم فضای مجازی بسیار میتواند مفید باشد و به ما در این زمینه کمک کند؛ چراکه در سالهای اخیر در یکسری محافل خاص که شاید قاریان مطرح باید در آنها میخواندند، از قاریانی دعوت شد که توانسته بودند در شبکههای مجازی جلب توجه کنند. بنابراین فضای مجازی بسیار اهمیت دارد و باید در جلسات هم به این نکته توجه شود.
مسابقات در سالهای گذشته خیلی ارزشمند و با اهمیت بود اما الآن شبکههای اجتماعی دارد مسابقات را کنار میزند. از طرف دیگر، جلسات خوبی که الآن وجود دارد موجب شده تا هم سطح تلاوت رشد کند و هم تعداد قاریان در سنین خردسالی و نوجوانی افزایش یابد و این افراد با استفاده از شبکههای مجازی توانستهاند خود را به جامعه قرآنی معرفی کنند، به نحوی که در برخی محافل خاص که افراد حرفهای میخوانند افرادی که مطرح نیستند هم تلاوت میکنند؛ چراکه تلاوتشان را خودشان معرفی کردهاند.
به اعتقاد من مسابقات باید باشد و خوب است اما چون شبکههای مجازی رونق پیدا کردهاند، بهترین موقعیت است تا هر قاری که زحمت میکشد، از این طریق خودش را معرفی کند. فکر میکنم حرف اول و آخر را در حال حاضر فضای مجازی میزند و مسابقات آن تأثیر سابق را نخواهد داشت.
ایکنا ـ میتوان گفت متولیان امر، از جلسات قرآن میتوانند استعدادها را شناسایی کنند؟
بله، مخصوصاً که در سالهای پس از انقلاب قاریان بسیاری در استانهای غیر از تهران و خراسان رشد کردند. یک زمانی قاریان خوب فقط در تهران و مشهد بودند و در مسابقات هم رقابت میان این دو استان بود و شاید یکی دو نفر از استانهای دیگر هم مقام میآوردند اما غالب رتبههای ممتاز از تهران و مشهد بودند اما الآن اینطور نیست. در حال حاضر قاریانی داریم که از استانهای مختلف رتبه بینالمللی کسب کردهاند و این نشان میدهد سطح تلاوت در کشور رشد کرده است.
البته باید به این نکته اشاره کنم که اگر قرار باشد یک گروهی در جلسات حضور یابند شاید شدنی نباشد اما از طریق همان شبکههای مجازی میتوان این کار را کرد و قاریان میتوانند خود را بشناسانند. اخیراً خود من در فضای مجازی با یک قاری نوجوان آشنا شدم که تاکنون اسمش را هم نشنیده بودم اما دیدم که چقدر خوب میخواند و همین مسئله یک رابطه دوستی به وجود آورد. همچنین در یکی از استانهایی که فکر نمیکردم قاری حرفهای داشته باشد، از طریق فضای مجازی با یک قاری نوجوان آشنا شدم و او را به تهران دعوت کردم. به نظر من این فضای مجازی بهترین موقعیت برای رشد قاریان است.
گفتوگو از مرتضی اوحدی
انتهای پیام