فهم روزآمد قرآن در کارگاه «قرآن به زبان ما»

معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی واحد اصفهان قرار است کارگاهی آموزشی با عنوان «قرآن به زبان ما؛ مباحثی در فهم روزآمد و دانش‌محور قرآن از طریق فنون هرمنوتیک (دانش فهم متن) ویژه دانشجویان و فارغ‌التحصیلان مقاطع کارشناسی، ارشد و دکترا و عموم علاقه‌مندان به فهم قرآن برگزار کند.

علیرضا فرهنگ، پژوهشگر متون مقدس و مدرس این کارگاه در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان ضمن ارائه توضیحاتی در خصوص علت انتخاب عنوان این دوره، به ضرورت شرح و تفسیر قرآن به زبان قابل فهم برای مردم امروزی اشاره کرد و گفت: قرآن متنی است که ۱۴۰۰ سال پیش نازل شده‌ و لذا، مفسران و شارحان قرآن همواره در طول تاریخ به ارائه تفسیری مطابق با فهم مردم زمانه خود می‌پرداخته‌اند.

وی افزود: هر چند در دین مسیحیت تا مدت‌ها، مجوز تبیین محتوای انجیل مطابق با فهم مردم زمانه صادر نشده بود، اما در اسلام همواره بیان معارف قرآن از سوی افراد صاحب‌نظر، مطابق با سطح دانش و بینش مردم زمانه، پدیده‌ای پذیرفتنی بود. از منظر ما نیز اکنون زمان آن فرارسیده که قرآن مجدداً مورد بازخوانی قرار گیرد تا تفسیر و شرح آن با شاخصه‌های فهم انسان امروزی تطبیق داده شود.

این پژوهشگر تاریخ ادیان و دین‌شناسی در خصوص رویکرد و روش کارگاه «قرآن به زبان ما» توضیح داد: نظام آموزشی جدید سبب ظهور نگرش‌هایی با شاخصه‌های مشخص در نسل امروزی شده‌ و یکی از این شاخصه‌ها، تغییر ماهیت علم از پیشینی به پسینی است. در علوم سنتی، پیشینه علوم به‌عنوان اصولی پذیرفته‌شده و قطعی تصور می‌شد و در علم پیشینی، آنچه علمای گذشته مطرح کرده یا آنچه از طریق وحی نازل شده بود، به‌عنوان قوانین و اصول به حساب می‌آمد، اما در علم پسینی، قواعد علمی منحصراً پس‌ از تجربه کردن قابل‌ اعتماد دانسته می‌شود.

وی شاخص دیگر نگرش نسل امروزی به علم را رویکرد سکولار نسبت به دانش برشمرد و گفت: منظور ما از واژه سکولار، تداعی مفهوم ضد دین نیست، بلکه منظور، مفهومی غیردینی و غیرقدسی است. فضای علمی حاکم بر دنیای انسان امروز، حتی با فضای علمی ۲۰۰ سال پیش نیز متفاوت بوده و نوعی تقدس‌زدایی در آن به چشم می‌خورد. درست به‌ همین دلیل، انسان امروزی پدیده‌های مقدس را بسیار سخت قبول می‌کند و بر آنها صحه می‌گذارد. لذا به سبب ظهور این دو شاخصه نگرشی در نسل امروزی، نیاز به بیان قرآن بر مبنای دیدگاه‌های جدید احساس می‌شود.

فرهنگ تصریح کرد: روش تدریس در این دوره آموزشی، روشی کاملاً تجربه شده در جهان غرب است، به این صورت که اروپائیان از حدود ۳۰۰ سال پیش با نگرش‌های جدید علمی نسل جوان خود مواجه شدند و طبعاً مؤمنان مسیحی و معتقدان به کتاب مقدس در آن دیار، در پی کاستن از تضارب آرا برآمدند و از این رهگذر، دانش تازه‌ای به نام دانش هرمنوتیک یا فهم متن ارائه دادند.

وی ادامه داد: در دانش هرمنوتیک تلاش بر این است که با لحاظ کردن نگرش نسل جدید به علم، رابطه تازه‌ای بین مخاطب امروزی و متون مقدس برقرار و علم پیشینی در قالب علم پسینی بر او عرضه شود. البته سابقه این تلاش‌ها در بین قدمای اندیشمند نیز قابل رصد است. مثلاً، حضرت علی(ع) در روایتی می‌فرماید: «خدایی را که نمی‌بینم، نمی‌پرستم.» این سخن امام تلویحاً نشان از توجه ایشان به علم پسینی است و نشان می‌دهد که حضرت علی(ع) تجربه پسینی را سبب دین‌ورزی خود بیان می‌کند. همچنین در حدود ۸۰۰ تا هزار سال پیش، ابن‌سینا در جهان اسلام و توماس آکوئیناس در مسیحیت نیز تلاش کردند تا نوعی الهیات طبیعی را پایه‌ریزی کنند. در الهیات طبیعی، انسان توانایی این را دارد که با عقل خود، مفاهیم موجود در وحی را تجربه و کسب کند.

این پژوهشگر در خصوص مزایای استفاده از این روش نسبت‌ به روش‌های دیگر در فهم قرآن، به مواردی از جمله توجه به اصالت کلمات دخیل در قرآن، بهره‌مندی از یافته‌های علم باستان‌شناسی و استفاده از علم مطالعات تطبیقی اشاره و اظهار کرد: عموماً معانی کلمات قرآن در تفاسیر و لغت‌نامه‌های سنتی بر اساس سوابق عربی آنها ارائه می‌شود، ولی در زبان‌شناسی اخیر به اصالت لغات دخیل در قرآن توجه ویژه‌ای صورت گرفته و گاهی معانی بعضی از کلمات قرآن در سایه اصالت سریانی، عبری، قبطی و فارسی قدیم خود، دستخوش تغییرات و دگرگونی شده و لذا، فهم جدیدی از آیات قرآن پدیدار می‌شود.

وی در خصوص تأثیر یافته‌های جدید علم باستان‌شناسی بر فهم قرآن گفت: تاکنون بیش‌ از یک میلیون کتیبه در سرزمین عربستان شناسایی شده و خوانش آنها در حال انجام است. بدیهی است که یافته‌های جدید این کتیبه‌ها، اطلاعات بیشتری از انسان عرب زمان نزول در اختیار ما قرار می‌دهد و نگرش او از جهان، آسمان، اقوام دیگر و... را مشخص و لذا، ما را به شرایط فهم آنها نزدیک می‌کند. این در حالی است که عموماً در تفاسیر قرن چهارم به بعد، فهم آیات بر مبنای فضای تمدنی حاکم بر همان عصر صورت‌ گرفته و مفسر تفسیر خود از آیات را بر مبنای فهم انسان قرن چهارم ارائه داده‌ است.

فرهنگ رشد مطالعات تطبیقی را عامل دیگری در افزایش اطلاعات ما از ادیان مسیحیت، یهودیت و زرتشت در زمان نزول قرآن دانست و اضافه کرد: این اطلاعات علاوه‌ بر اینکه نشان‌دهنده تأثیر بسیار زیاد ادیان بر یکدیگر هستند، باعث فهم بهتر آیات نازل‌شده راجع‌ به اهل کتاب نیز می‌شود.

وی ادامه داد: در این کارگاه از روش‌های خوانش و فهم متون مقدس به‌خصوص در زمینه زبان دینی استفاده خواهد شد. هر چند برخی از مخاطبان قرآن انتظار دارند که علوم جدیدی همچون جنین‌شناسی، کیهان‌شناسی و... را در آیات قرآن به نظاره بنشینند، ولی پژوهش‌های جدید درباره متن قرآن نشان‌ می‌دهد که بسیاری از بیانات کتب مقدس، سمبلیک است. مثلاً، توصیفات کتب مقدس از بهشت یا صحنه‌ خلقت انسان تماماً سمبلیک بوده و نمی‌توان تفسیر آن را کلمه به کلمه پیش برد. این موضوع در دانشی به نام سمبل‌شناسی کاملاً مطرح‌ و واژگانی همچون کوه، غار، آب و...، سمبل دانسته شده است که ویژگی چندپهلویی دارند.

این متخصص مطالعات تطبیقی ادیان اظهار کرد: از سوی دیگر، ترکیب سمبل‌ها سبب پیدایش اسطوره می‌شود. علم اسطوره‌شناسی نیز به نوبه خود باعث ایجاد تحول عمیق در نگرش به متون مقدس شده‌ است، در حالی که اندیشمندان غربی تا پیش‌ از این، اسطوره‌ها را نوعی خرافه می‌دانستند، اما اکنون، اسطوره‌ها را دربردارنده‌ دانش عمیق گذشتگان قلمداد می‌کنند.

وی افزود: البته لازم به ذکر است که منظور ما از واژه‌ اسطوره با عبارت «اساطیرالاولین» قرآن متفاوت بوده و اصطلاحی کاملاً علمی است که میتولوژی نامیده می‌شود. مثلاً، مکالمه‌ بین خدا و فرشتگان در صحنه آفرینش آدم، صحنه‌‌ای اسطوره‌ای‌ست که با هیچ مکان فیزیکی و... منطبق نبوده و کاملاً متمایز است.

فرهنگ به بیان مطالب و سرفصل‌های ارائه‌شده در این کارگاه پرداخت و بیان کرد: در این کارگاه، هدف اصلی ما، معطوف کردن ذهن مخاطب به بهره‌گیری از علومی است که باعث فهم بهتر قرآن می‌شود. در این دوره سرفصل‌هایی همچون نماد و اسطوره، حرف و کلمه‌(حروف مقطعه، کلمه نامیده شدن حضرت مسیح(ع)، اسماء مقدس و...)، تطبیق ادیان از منظر تمایز قرآن در بین کتب آسمانی در یاد کردن از دیگر ادیان و ارائه تصویری مطلوب و مثبت از آنها که به ایجاد فضای گفتگو و تساهل بین ادیان منجر می‌شود، مورد واکاوی قرار خواهد گرفت.

وی ادامه داد: همچنین تحریف و منظور قرآن از آن (دستبرد به کتب مقدس یا تفسیر کتب مقدس) و نگرش‌های انحصارگرایانه‌ای که بر مفهوم تحریف تأکید دارند نیز مطرح و موضوعاتی همچون آخرت‌شناسی، جهان‌شناسی، کیهان‌شناسی و بررسی اصطلاحات مبهم قرآن مثل مجمع البحرین نیز تبیین خواهد شد.

این پژوهشگر متون مقدس افزود: توجه و تمرکز اصلی ما در این دوره بر متن قرآن خواهد بود. معمولاً در تفاسیر قرآن، دیدگاه‌های کلامی و مذهبی بر تفسیر متن سایه افکنده است و سبب ارائه‌ خوانشی می‌شود که گاهی انطباق کامل با متن ندارد.

وی گفت: از نظر ما، قرآن درواقع بیانگر عمل و تجلی خداوند در تاریخ بوده و خدا در قرآن به‌دنبال معرفی حقیقت است. خدا در دیدگاه‌های فلسفی هم بسیار دور و دست‌نیافتنی است، ولی در قرآن کریم، خداوند به انسان و تاریخ نزدیک بوده و لذا در این دیدگاه، ارتباط او و انسان بهتر و راحت‌تر شکل می‌گیرد.

فرهنگ اضافه کرد: موضوع دیگری که در این کارگاه برای آن زمان مشخصی منظور خواهد شد، پاسخ‌گویی به شبهات مطرح‌شده در خصوص قرآن، اعم از شبهات صرفی و نحوی، علمی و... است که شرکت‌کنندگان می‌توانند به‌ راحتی، دغدغه‌های خود در این زمینه را مطرح و در حد توان مدرس، پاسخ آن را دریافت کنند.

وی در خصوص سطح دانش مورد نیاز برای شرکت در این کارگاه گفت: آنچه بیشتر از سطح دانش و علم مخاطبان درخور توجه به نظر می‌رسد، اشتیاق آنان به کشف حقیقت است. تلاش ما بر این است که در ارائه مطالب این کارگاه از زبان پیچیده استفاده نکنیم و لذا، تمام افرادی که به بلوغ فکری رسیده و انگیزه‌های حقیقت‌جویی در آنها پدید آمده باشد، مانند قشر دانشجو، مخاطبان این رویداد هستند.

یادآور می‌شود، کارگاه «قرآن به زبان ما» از 21 تیرماه، چهارشنبه‌های هر هفته از ساعت 17 تا 19 در جهاددانشگاهی واحد اصفهان برگزار می‌شود. این کارگاه آموزشی به مدت 10 جلسه و به‌صورت حضوری و مجازی ادامه خواهد داشت و علاقه‌مندان برای ثبت‌نام و شرکت در این دوره می‌توانند از طریق لینک jzip.ir/4E اقدام کنند. همچنین برای دریافت اطلاعات بیشتر می‌توانند با شماره 09138150983 تماس بگیرند. هزینه شرکت در کارگاه «قرآن به زبان ما»، 220 هزار تومان است و دانشجویان علاقه‌مند می‌توانند با تخفیف 50 درصدی در این کارگاه ثبت‌نام کنند.