اربعین؛ میراث معنوی و میثاق رهروان طریق اهل بیت(ع)

منوچهر جهانیان؛ معاون فرهنگی، اجتماعی و دانشجویی دانشگاه علم و فرهنگ در یادداشتی به اربعین به عنوان میراث معنوی و میثاق رهروان طریق اهل بیت(ع) در گستره جغرافیایی جهان پرداخته است.

پیاده‌روی اربعین با حضور گسترده و باشکوه خیل علاقه‌مندان و رهروان راه طریقت و حقیقت  از سراسر جهان توانسته است مسیر جدیدی در توسعه گردشگری دینی باز کند. از این‌رو می‌توان با ایجاد تصویر ذهنی از حضور میلیون‌ها نفر در مسیر پیاده‌روی اربعین و نیز حضور در بارگاه مطهر حضرت اباعبدالله الحسین(ع) را کلید موفقیت و دروازه ورود به سایر اقدامات توسعه گردشگری دینی دانست.

دین و مذهب همواره عامل تاثیرات عمیق، کنش‌های پایدار انسانی و توسعه جوامع بشری بوده و بشر از همان آغازین خلقت در پی شناخت و آگاهی و کشف ناشناخته‌ها و سیر در آفاق‌ و انفس برای شناخت خود و شناخت خالق و درک کمال و هستی در سرزمین‌های مختلف بوده است و این مبنا و شروعی برای سفرهای دینی و مذهبی بود که پایه و اساس گردشگری دینی را شکل داده است. باورها و اعتقادات دینی همواره سرچشمه ایجاد فرهنگ‌های گوناگون در جهان بوده و تا به امروز سیروسفر را در جهان تحت تأثیر خود قرار داده است و انسان در راستای اعتقاد و تمسک به  دین و مذهب برای درک و شناخت هستی و جهان پیرامون آن و شناخت خالق جهان برای نیل به کمال و سعادت که بشر در جستجوی آن بوده، در زمان‌های قدیم در شرایطی که بشر از سیستم حمل‌ونقل پیشرفته برخوردار نبوده و به‌راحتی نمی‌توانسته از نقطه‌ای به نقطه دیگر در جهان سفر کند، سفرهای دینی در میان مردم رواج داشته است. ایمان، نقطه آغاز پیمودن سفرهای دشوار و سخت در آن دوران محسوب می‌شود.

در دین اسلام نیز همچون سایر ادیان سفرهای مذهبی و زیارت امامان معصومین (ع) رواج داشته و مسلمانان در مناسبت‌های گوناگون به مکان‌ها مقدس سفر می‌کنند. «اربعین» ازجمله رویدادهای مذهبی ویژه در دین اسلام است که نه‌تنها به‌عنوان تنها مراسم چهلم امام معصوم برای حضرت سیدالشهدا (ع) و یاران باوفای آن حضرت برگزار می‌شود؛ بلکه نشان و نماد ایمان، اعتقاد و باور عمیق دینی در دین اسلام از قول امام معصوم علیه‌السلام بیان شده است.

گردشگری دینی ازجمله مهم‌ترین گونه‌های سفر و گردشگری در جهان است که انگیزه اصلی آن به جهت باورها و اعتقادات دینی همواره پذیرای گردشگر و زائران در جهان بوده و سبک و سیاق آن با سایر گونه‌های سفر و گردشگری متفاوت است. به‌طوری‌که در سال‌های اخیر افراد با گرایش‌ها و ادیان و مذاهب مختلف نیز به این ابر رویداد فرهنگی، اجتماعی و دینی علاقه‌مند شده و بخش مهم و قابل‌تأمل و توجه از سفر و گردشگری دینی در جهان را به خود اختصاص داده است. ابر رویداد پیاده‌روی اربعین ازجمله رویدادهای بزرگ و مهم در حوزه سفر و گردشگری است که در راستای باورها و اعتقادات دینی، هرساله با حضور میلیون‌ها نفر از اقصی نقاط جهان در سرزمین کربلا به وقوع می‌پیوندد، به‌طوری‌که حضور میلیون‌ها نفر در چنین رویدادی مهم فرهنگی، اجتماعی و دینی در نوع خود کم‌نظیر و بی‌سابقه است.

با توجه به طیف انگیزه‌های گوناگونی که در سفر به اماکن مقدس وجود دارد، پیاده‌روی اربعین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای گردشگری دینی در سال‌های اخیر توانسته است در توسعه گردشگری دینی منطقه سهم بسزایی ایفا کند. چه‌بسا حضور میلیون‌ها نفر در سرزمین کربلا که به‌عنوان یکی از مناطق ناامن خاورمیانه در جهان مطرح می‌شد، خود عنصری است که توانست ذهنیت‌های منفی به وجود آمده را که خود عامل مهمی در مراودات سیاسی و منطقه‌ای به شمار می‌رود، خنثی و القائات کاذب رسانه‌های استعماری  بی‌اثر کند.

معیارهای بسیاری برای توسعه گردشگری بیان می‌شوند، ازجمله می‌توان به رویدادها در گردشگری اشاره کرد، به‌طوری‌که امروزه کشورها در جهان از ایجاد و خلق رویدادهای مختلف و برگزاری فستیوال‌ها برای جذب گردشگر بهره می‌گیرند. رویدادها در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از پردرآمدترین و سودآورترین گونه‌های گردشگری به شمار می‌رود. در این زمینه پیاده‌روی اربعین به‌عنوان یک ابر رویداد مهم دینی به‌عنوان یک جریان مردم محور در حال انجام است و مردم کشورهای منطقه با محوریت کشورهای ایران و عراق نقش مهمی در برگزاری این رویداد دارند. اعتقاد و باور دینی مردم در نقاط مختلف، در راستای مهمان‌نوازی و استقبال از زائران اربعین حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام، خود به یکی از ارکان اصلی توسعه گردشگری دینی در ابر رویداد اربعین تبدیل شده است و این امر پذیرش و مشارکت جامعه میزبان و محلی از گردشگران دینی است که به‌عنوان یکی از مباحث کلیدی در توسعه سفر و گردشگری به شمار می‌رود.

از سوی دیگر پیاده‌روی اربعین و حضور باشکوه جمع کثیری از مسلمانان از سراسر جهان توانسته است مسیر جدیدی را در توسعه گردشگری دینی به‌عنوان یک  برند گردشگری دینی به همراه داشته باشد. به‌ویژه به دلیل گسترش و رواج حجم کثیری از اخبار و اطلاعات در انواع رسانه‌ها، به‌ویژه رسانه‌های نوین و نوظهور در سال‌های اخیر افراد سایر ادیان و مذاهب هم در این ابر رویداد فرهنگی و اجتماعی حضور پیداکرده‌اند.

گردشگری دینی به دلیل وجود انگیزه‌های دینی و اعتقادی رواج و گستره بیشتری در مقایسه با سایر گردشگری در جهان دارد. لذا اقدامات و برنامه‌ریزی‌هایی که برای توسعه گردشگری گرفته می‌شود در بازه بلندمدت بسیار نتیجه‌بخش خواهند بود. ازاین‌رو می‌توان با ایجاد تصویر ذهنی از حضور میلیون‌ها نفر در مسیر پیاده‌روی اربعین و نیز حضور در بارگاه مطهر حضرت اباعبدالله حسین علیه‌السلام را به‌عنوان کلید موفقیت و دروازه ورود به سایر اقدامات توسعه گردشگری دانست.

ازاین‌روی لازم است با همکاری کشورهای منطقه و با محوریت جمهوری اسلامی ایران و کشور عراق اقدامات لازم برای ثبت جهانی پیاده‌روی اربعین به‌عنوان یک ابر رویداد فرهنگی و اجتماعی و میراث فرهنگی عظیم بشری در فهرست میراث فرهنگی جهانی در سازمان علمی، فرهنگی، آموزشی و تربیتی ملل متحد "یونسکو" به عمل‌آورند.

بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته دیجیتالی می‌تواند به بهبود و گسترش معارف مربوط به اربعین و انتقال فرهنگ عاشورایی به تمامی مردمان جهان از طریق  فضای مجازی و مدیریت کارآمدتر ابر رویداد فرهنگی و اجتماعی پیاده‌روی اربعین کمک کند. فناوری دیجیتال و شبکه‌های ارتباطی در دسترس مطلوب و به اصطلاح فناوری برخط و همگانی کمک می‌کند تا فرصت‌های تازه‌ای برای خیلی عظیم زائران اربعین برای تولید محتوا، عکس، فیلم و ... و نشر معارف اهل بیت(ع) و به تبع آن انتقال پیام حضرت امام حسین علیه‌السلام به زبان‌های مختلف در حرکت عظیم پیاده‌روی اربعین فراهم شود و این فناوری در راستای ترویج فرهنگ اربعین و بزرگ‌ترین رویداد گردشگری زیارتی قرار گیرد. مسئولان امر می‌توانند ضمن آگاهی نسبت به نقش و فهم هوشمندانه مناسبات بین ابر رویداد دینی اربعین و نظام دیجیتالی، در انجام این مهم با هدف موضوع نشر دیجیتالی معارف در پیوند با اربعین تمرکز ویژه کنند و با تولید در اختیار گذاشتن داده‌های و اندیشه‌های مستند و موثق مکتب اهل بیت(ع) به زائران اربعین تحت نرم‌افزاری جامع اقدام کنند تا زائران نیز با آگاهی بیشتر و بهتری در این رویداد شرکت کرده و به تولید مطالب در قالب‌های نوشتاری، تصویری، صوتی، ویدئویی در پیوند با کنش‌های شکل‌گرفته در اجتماعات و مسیر پیاده‌روی و بازنشر آن دست زنند.

و این مهم می‌تواند در راستای توسعه و گسترش فرهنگ عاشورا و بسط صلح و دوستی و مودت بین ملت‌های مختلف نقش بسزایی ایفا کند.

منوچهر جهانیان