هنر اسلامی تلفیق مفاهیم قرآنی و فرهنگ قومی ملل مختلف است

سعید شاپوری، عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) اظهار کرد: اگر چه خود قرآن جلوه‌ای از هنر است و خاستگاه هنر محسوب می‌شود اما در اسلام و بخصوص در متن اصلی مسلمانان که کلام خدا، قرآن کریم است بحث و صحبتی از هنر نشده است. با در نظر گرفتن این موضوع باید ببینیم چه چیزی باعث شد که هنر اسلامی به وجود بیاید و ضرورت آن چه بوده است.

وی افزود: حضرت رسول(ص) و یارانش تا هنگامی که دین اسلام از محدوده سرزمین حجاز بیرون نرفته بود ضرورتی برای اینکه هنر و فلسفه اسلامی را بوجود بیاورند نمی‌دیدند. به نظر می‌رسد گسترش اسلام و رویارویی آن با سایر تمدن‌ها همچون تمدن یونانیان، رومیان، شام و ایرانیان، موجب شد که دو فرهنگ متفاوت در مقابل یکدیگر قرار بگیرند و سؤالات متفاوت در مورد ضرورت اسلام و تلفیق تمدن‌ها با اصول دین اسلام و نص قرآن و کلام خدا ایجاد شود.

عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی عنوان کرد: اینجاست که تغییراتی میان مسلمانان و در ظاهر تفکرات دینی آنها ایجاد شد. این مسئله مطرح شد که چگونه می‌توان مفاهیم دینی و اسلامی را که برگرفته از روح قرآن کریم است برای سایر تمدن‌ها و کشورها بیان کرد.

وی ادامه داد: مهم‌تر اینکه در آن کشورها و تمدن‌ها حتما و ضرورتا وجوهی از هنر وجود داشت؛ مثلا در ایران معماری‌ها، نقش‌برجسته‌ها و حتی موسیقی و نمایش‌هایی وجود داشت. همچنین در قسمت غرب تمدن اسلامی در شام، مصر و روم این بحث بوجود آمد که حال اسلام را پذیرفته‌اند چگونه می‌توانند هنر خود را به گونه‌ای ارائه دهند که مفاهیم دینی در آن مطرح باشد.

شاپوری اظهار کرد: یکی از مکان‌هایی که برای عرضه هنر مورد توجه قرار ‌گرفت معابد است؛ در این مکان‌ خدای مسیحیان و یا خدایان غیر الهی مورد پرسش قرار می‌گرفت و با ورود اسلام ضرورتا این مکان‌ها یا از بین رفتند و یا به مساجد تبدیل شدند و این سرآغازی برای عرضه معماری اسلامی بود.

وی اضافه کرد: نمونه‌های موفقی از معماری اسلامی در مساجد در شام و دمشق وجود دارد و گسترش اسلام در اسپانیا و حواشی آن موجب افزایش این نمونه‌ها شد.

این مدرس دانشگاه عنوان کرد: روح هنر اسلامی برگرفته از روح قرآن کریم است؛ یکی از بهره‌های هنر از قرآن کریم که اولین و مهم‌ترین آن است تلاوت قرآن کریم و خوانش قرآن با لحن و صوت زیبا است. هنر دیگری که در ادامه مطرح می‌شود بحث زیبا نوشتن آیات الهی است که موجب می‌شود هنر خوشنویسی مورد توجه قرار بگیرد.

وی ادامه داد: این هنرها در دوره‌های مختلف تداوم پیدا کرده و کمال بیشتری پیدا می‌کردند؛ همچنین در حوزه معماری در کنار توجه به ساختار مساجد، هم مساجدی که بر روی ویرانه‌های معابد ساخته شد و هم ساخت مساجد جدید، هنرهای دیگری به وجود آمدند که با روح هنر اسلامی و روح اسلام سازگار بودند.

شاپوری ادامه داد: هنرهایی همچون تذهیب، معرق، نقش‌برجسته‌ها و کتیبه‌نگاری‌ها نمونه‌هایی از هنر اسلامی هستند که در طول زمان تکامل یافته و پیشرفت کردند. در کنار این مفاهیم که ظواهر هنر اسلامی را شامل می‌شوند، هنرهایی بوجود ‌آمد که ریشه در مفاهیم آیات الهی و کلام خداوند دارد و با روح زیبای مسلمانان عجین است.

وی در توضیح این نوع هنر عمقی گفت: این هنر بیشتر در ادبیات دیده می‌شود ادبیاتی که نشان می‌دهد چگونه مسلمانان می‌توانند دل و حس زیباطلب خود را با مفاهیم قرآنی هماهنگ کنند. ادبیات جلوه‌ای از هنر است و همه ما شاعران بزرگی را می‌شناسیم که مفاهیم ذهنی خود را به صورتی زیبا با مفاهیم قرآنی ترکیب کردند و در اشعار و قصه‌های خود ‌آوردند. که این سبک از هنر تداوم پیدا داشته و خواهد داشت.

این مدرس دانشگاه متذکر شد: موضوعی که در این حوزه معمولا سؤال بوده است این است که آیا هنری که بوجود می‌آید هنر اسلامی است؟ یعنی هنری است که در ذات و بطن اصول اسلام بوجود می‌آید؟ و یا هنری است که مسلمانان تحت تاثیر علوم قرآنی بوجود آورده‌اند؟ این مسئله در مورد فلسفه هم وجود دارد و این سؤال مطرح است که ما فلسفه اسلامی داریم و یا فلسفه مسلمانان؟ البته به نظر می‌رسد تفاوتی نیست چون در هر دو نتیجه یکسان است؛ یعنی تفکری بوجود آمده که نگاه زیباطلب و نگاه هنردوست مسلمانان و غیرمسلمانان را به خود جلب کرده‌ است.

وی عنوان کرد: متاسفانه در دوران معاصر مفاهیم قرآنی را اغلب در هنرهای تجسمی دنبال می‌کنیم در حالی که در هنرهای دیگر چون هنر نمایش و تئاتر تفکری را می‌بینیم که در دورانی از تمدن اسلامی تعزیه را بوجود می‌آورد؛ این هنر بخصوص در تفکر شیعی حضور پررنگ دارد و توجه به واقعه کربلا و بازنمایی قیام عاشورا موجب خلق تعزیه شده است و ریشه آن مواجهه تمدن اسلامی و مسلمانان با مسلمانان سایر تمدن‌هاست.

شاپوری تصریح کرد: تعزیه شیوه‌ای نمایشی است که در ایران قبل از اسلام نیز وجود داشته است و شیعه ایرانی تحت تاثیر همان تفکرات و بهره‌گیری از نگاه دینی و مذهبی به واقعه کربلا، این تلفیق را بوجود آورده و تعزیه را خلق کرده است. تعزیه تنها گونه نمایشی اسلامی است که بیشتر در کشورها و نقاط شیعه‌نشین وجود دارد.

وی در پایان خاطرنشان کرد: هنر اسلامی با استفاده از مفاهیم قرآنی و با تلفیق فرهنگ قومی هر ملت به وجود آمده و در تاریخ مسلمانان جای گرفته است و در بیشتر کتبی که مستشرقین غربی آن را نوشته‌اند وجود دارد.