آسیب‌شناسی امیرمؤمنان(ع) از جامعه نافرمان
محمدعلی انصاری با اشاره به خطبه ۹۷ نهج‌البلاغه و شرح مطالب آن گفت: اوج تأسف است که امام علی(ع) در بخشی از این خطبه به آسیب‌شناسی اجتماعی از جامعه خود می‌پردازد.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة، شامگاه گذشته، ۱۳ فروردین‌ماه، در جلسه شرح نهج‌البلاغه که به صورت غیرحضوری از پایگاه هدایت نور پخش شد، اظهار کرد: محتوای خطبه ۹۷ نهج‌البلاغه در دو بخش قابل تقسیم است، بخش اول ابراز نگرانی و نقد اصحاب و مذمت رفتار اهل عراق در آن زمان توسط امیرالمؤمنین(ع) است.
وی ادامه داد: بخش دوم این خطبه اشاره به رفتار صحیح با اهل بیت(ع) و آموزش آن توسط امیرمؤمنان(ع) دارد و نیز یادی از اصحاب باوفای پیامبر(ص) می‌شود، از مجموعه سخنان امام کاملاً مشخص است که ایراد خطبه مربوط به ماه‌ها و یا هفته‌های آخر عمر شریف ایشان و پس از ماجراهای نهروان و صفین است.
اشاره امام علی(ع) به عاقبت ظالمان
صاحب تفسیر مشکاة با اشاره به بخش‌هایی از این خطبه و با بیان اینکه امام در این خطبه انتقادات خود را بازگو می‌کند، تصریح کرد: امام فرمود اگر خدا ظالم را به دست آورد هرگز از چنگال ستیزه خداوندی توان گریز نخواهد داشت، خداوند در محل رصد و کنترل جدی ظالمان قرار دارد و هر زمان لازم بداند آنان را فرو خواهد گرفت.
وی عنوان کرد: امام یک قانون سنت و قاعده جدی را یادآور می‌شود که خداوند هیچگاه ظالمان را رها نمی‌کند، در نظام آفرینش جهان یوم‌الجزا وجود دارد و تمام جزای انسان چه خیر و چه شر در انتظار اوست، اگر می‌بینید سالم به سزای خود نمی‌رسد بنابر آن است که جهان آخرت فضای مناسب و مسائلی دارد که هرکس به جزای کار خود برسد اما در همین دنیا هم قاعده الهی هم چنان جاری است که بخش‌هایی از آن دامن‌گیر انسان می‌شود.
انصاری با اشاره به جزای ظالمان در تعابیر قرآنی افزود: تصور نکنید اگر به ظالمان مهلت داده می‌شود این مهلت خیری برای آن‌هاست، بلکه بر ظلم آنان افزوده شده و جزای آنان سنگین‌تر می‌شود، امام علی(ع) در این خطبه یک ظالم را به طور مشخص مدنظر دارند و او معاویه است که امام به آن اشاره می‌کنند.
این مفسر قرآن خاطرنشان کرد: امیرمؤمنان(ع) سخن خود خطاب به مردم را با سوگند آغاز می‌کنند و این یعنی ماجرا بسیار جدی است. امام می‌فرماید «این جماعت(شامیان) بر شما پیروز خواهند شد»، در واقع آن حضرت اشاره به آینده می‌کند، دورانی که آغاز بنیاد و حکومت بنی‌امیه است.
پیروزی اهل باطل بر پیروان ضعیف حق
وی افزود: امام براساس قاعده و قانون و سنت الهی این پیشگویی را مطرح می‌کند و توضیح می‌دهد که این پیروزی برای آن نیست که آنان شایسته پیروزی برای شما باشند، یاران معاویه کوشا و شتابان هستند و ارتباط تنگاتنگی با پیشوای خود دارند، آنان در باطلشان کوشا هستند اما شما ناتوان، خسته و ضعیف هستید.
انصاری بیان کرد: اگر در تقابل حق و باطل، پیروان حق اهل ضعف و سستی در فکر و عمل و اهل باطل گوش به فرمان پیشوای خود باشند، اهل باطل بر پیروان حق پیروز می‌شوند. پیروز بودن اهل حق لوازمی دارد و در طول تاریخ بارها تجربه شده که اهل حق از اهل باطل شکست خوردند.
صاحب تفسیر مشکاة، اظهار کرد: مردم همواره از ظلم حکومت‌ها دل‌نگران هستند، در حکومت امیرمؤمنان(ع) مردم حاشیه امنی از جانب حضرت علی(ع) داشتند و حضرت حاکمی مظلوم بود و مردم به نوعی از اجرای عدالت ایشان سوءاستفاده می‌کردند و اینجاست که امام شرایط اجتماعی عراق را به تصویر می‌کشد و نقد می‌کند.
انصاری ادامه داد: امام فرمود من شما را برای جهاد تهییج می‌کنم اما تکان نمی‌خورید، حقایق را برای شما آشکار می‌کنم اما گوش نمی‌کنید، شما را به آنچه باید انجام دهید فرا می‌خوانم؛ اما مرا اجابت نمی‌کنید، من تمام نصایح خود را خیرخواهانه به شما ارائه می‌کنم اما نمی‌پذیرید، آیا شما حاضر و زنده هستید؟ گویا وجود ندارید و خاصیتی بر شخصیت شما نیست، بندگانی هستید که مانند اربابان رفتار می‌کنید و نشانی از عبودیت در شما نیست.
جامعه نافرمان و تهی از اندیشه
این مفسر قرآن با اشاره به آسیب‌شناسی‌های اجتماعی امام علی(ع) گفت: امام فرمود ایراد اول شما این است که وجود شما حاضر در اجتماع اما عقل‌های شما غائب است، این جماعت اگر می‌اندیشیدند و عاقل بودند میان ذلت و شرافت کدام را می‌پذیرفتند؟
انصاری اضافه کرد: مشکل دوم این است که افراد تابع امیال و خواسته‌های نفسانی خود هستند و اگر جامعه اینگونه باشد خشونت‌گراترین جامعه خواهد بود، انسان باید معیار و اصولی داشته باشد تا براساس آن به اهداف خود برسد.
این محقق علوم اسلامی گفت: سومین مشکلی که امام به لحاظ سیاسی بیان می‌کند، حاشیهسازی، مسئله‌سازی و بحران‌سازی مردم برای حاکمان است، هنگامی که مردم برای حاکمان بحران‌سازی می‌کنند، حکام فرصت حکومت و رساندن جامعه به فلاح را ندارند.
صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: امام در بخشی از سخنان خود می‌فرماید: «دوست داشتم معاویه شما را با یاران خود عوض کند و ۱۰ نفر از شما را بگیرد و یکی از یاران خود را به من بدهد»، سؤال این است که چرا جامعه چنین شد؟ اصول کلی حاکمیت و رفتار اجتماعی حضرت علی(ع) و معاویه در تضاد بود، معاویه بر سه اصل تطمیع، تبلیغ و تهدید حکومت می‌کرد و مردم نیز دوست می‌دارند دنیایشان خوب بگذرد اما حضرت علی(ع) همانند معاویه رفتار نمی‌کرد.
انتهای پیام
