درسی فراتر از دوگانه علم یا ثروت؛ چهار کاری که بهتر از هر چیزی است

در مقایسه بین علم و ثروت، برتری با علم است اما آیا می‌دانید که بهتر از این دو چه چیزهایی هستند؟ امام باقر(ع) در روایتی چهار کاری که بهتر از علم و ثروت هستند را بیان می‌فرمایند. در ادامه ضمن بیان این فرمایش، به بررسی هر یک از این کارها می‌پردازیم؛

ترس از خدا در پنهان و آشکار

میانه‌روی در ثروت و فقر

حق‌گویی در خشنودی و خشم

قرآن کریم در مورد لزوم عدالت و حق‌محوری در هنگام خشم می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامینَ لِلَّهِ شُهَداءَ بِالْقِسْطِ وَ لا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلى‏ أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ؛ اى کسانى که ایمان آورده ‏اید، براى خدا به داد برخیزید [و]به عدالت شهادت دهید، و البتّه نباید دشمنىِ گروهى، شما را بر آن دارد که عدالت نکنید. عدالت کنید که آن به تقوا نزدیک‌تر است، و از خدا پروا دارید، که خدا به آنچه انجام مى‌‏دهید آگاه است.»[۷]

پس، عدالت‌ورزی حتی در برابر دشمنان نیز مورد تأکید دین اسلام است. به عبارت دیگر، فشار خشم یا هیجان خوشحالی، نباید مؤمن را از رفتار بر مدار حق خارج کند، چنان که رسول خدا(ص) در مورد امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند: «عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِی‏؛ علی با حق و حق، با علی است.»[۸] وظیفه هر مؤمن و هر انسان باوجدانی دفاع از حق است هر چند به ضرر انسان باشد. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «إِنَّ مِنْ حَقِیقَةِ الْإِیمَانِ أَنْ تُؤْثِرَ الْحَقَّ وَ إِنْ ضَرَّکَ عَلَى الْبَاطِلِ وَ إِنْ نَفَعَکَ؛ از حقیقت ایمان این است که حق را بر باطل مقدم دارى، هر چند حق به ضرر تو وباطل به نفع تو باشد.»[۹]

تضرع در درگاه خدا

تضرع و زاری در درگاه خداوند متعال ضمن این که موجب اجابت دعا می‌شود، آثار تربیتی فراوانی برای انسان به دنبال دارد. اهمیت تضرع تا اندازه‌ای است که خدای متعال برای وادار کردن بندگان به تضرع، آن‌ها را به گرفتاری و رنج مبتلا می‌کند، چنان که می‌فرماید: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى‏ أُمَمٍ مِنْ قَبْلِکَ فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ؛ و به یقین، ما به سوى امّت هایى که پیش از تو بودند [پیامبرانى‏] فرستادیم، و آنان را به تنگى معیشت و بیمارى دچار ساختیم، تا به تضرّع و خاکسارى درآیند.»[۱۰]

این در حالی است که، یکی از پر تکرارترین نکوهش‌های خداوند در مورد آن است که انسان‌ها تنها در هنگام گرفتاری‌ها به یاد خدا می‌افتند. بر این اساس، پیوستگی تضرع در درگاه الهی از ارزش فراوانی برخوردار است که برتر از علم و ثروت بدون تضرع و یاد خداست.

نویسنده: محسن رفیعی

پی نوشت

[۱]‏محمد بن علی ابن‌بابویه، الخصال(جماعةالمدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی: قم، ۱۴۱۶)، ج ۱, ۲۴۱, حدیث ۹۱.
[۲]‏محمد حسین طباطبایی، تفسیر المیزان(ترجمه)(جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی: قم، ۱۳۷۸)، ج ۱۶, ۴۸۵.
[۳]‏محمد بن حسن طوسی، تهذیب الأحکام(دار الکتب الإسلامیة: تهران، ۱۳۶۵)، ج ۳, ۹۲, حدیث ۲۵۲.
[۴]سوره فاطر، آیه ۲۸.
[۵]سوره نحل، آیه ۷۱.
[۶]‏محمد بن حسین شریف الرضی، نهج البلاغة(صبحی صالح)(موسسة دار الهجرة: قم، ۱۴۱۴)، ۴۷۹, ۷۰.
[۷]سوره مائده، آیه ۸.
[۸]‏علی بن محمد خزاز رازی، کفایة الأثر فی النص على الأئمة الإثنی عشر(بیدار: قم، ۱۴۰۱)، ۲۰.
[۹]‏احمد بن محمد برقی، المحاسن(دار الکتب الإسلامیة: قم، بی‌تا)، ج ۱, ۲۰۵, حدیث ۵۷.
[۱۰]سوره انعام، آیه ۴۲.