تولید نرم‌افزار جامع‌التفاسیر 4 در آینده نزدیک

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین عزت‌الله مرتضایی، مدیر گروه علمی قرآن مرکز تحقیقات نور، 24 آذرماه در نشست علمی «نقش مفردات قرآن در ترجمه و تفسیر» با بیان اینکه به زودی نرم‌افزار جامع‌التفاسیر چهار با قابلیت‌های بسیار خوب آپلود خواهد شد، گفت: در این پایگاه و نرم‌افزار، کارهای پژوهشی متعددی در ارتباط با ریشه کلمات، اسم، فعل و حرف و اشتقاق‌های گوناگون مورد نیاز مفسر طراحی و انجام شده است.

مرتضایی با اشاره به اهمیت تسلط بر اشتقاق کلمات، اظهار کرد: عدم آشنایی با این مقوله، موجب خطاهای زیادی در ترجمه و تفسیر شده است؛ مثلاً واژه «انسان» ممکن است از ریشه «انس» یا ریشه «نسی» باشد یا در آیه برخی ریشه کلمه امام را از «امم» و برخی از «امّ» به معنای مادر دانسته و گفته‌اند روز قیامت روزی است که مردم با مادرشان محشور می‌شوند، در صورتی که منظور، محشور شدن انسان با پیشوا و رهبر است.

مدیر گروه علمی قرآن مرکز نور با اشاره به منابع مورد استفاده در این نرم‌افزار و پایگاه، گفت: یکدسته منابع شامل تفاسیر ادبی و لغوی مانند التحقیق مرحوم مصطفوی، قاموس القرآن و مفردات راغب است که کاملاً اختصاص به مباحث ادبی و لغوی دارند، اما برخی مانند مجمع‌البحرین و بحرالمحیط علاوه بر بحث‌های تفسیری در آن به مباحث ادبی، لغوی و واژگانی قرآن هم پرداخته‌اند؛ دسته دیگر منابع عمومی لغوی هستند که به آوردن نمونه از احادیث و قرآن اهتمام داشته‌اند، مانند تهذیب اللغه و لسان العرب و ... .

پرداختن به برابرهای واژگان

وی با بیان اینکه مفسر و مترجم قرآن به برابرهای متنوع واژگان قرآن نیاز دارند، افزود: فرهنگنامه یاحقی از جمله کتبی است که به این واژگان پرداخته است؛ این اثر براساس 142 نسخه خطی ترجمه کهن تألیف و تدوین شده است؛ این تعداد از میان صدها ترجمه کهن قرآن فیش‌برداری شده که 79 ترجمه ناقص و 63 ترجمه کامل در آن مورد استفاده قرار گرفته و دو نسخه مربوط به قرن چهارم است؛ 25 نسخه برای قرن 5، 15 نسخه برای قرن دهم است.

مرتضایی اضافه کرد: مثلا در آیه 12 سوره هود «فَلَعَلَّكَ تَارِكٌ بَعْضَ مَا يُوحَى إِلَيْكَ وَضَائِقٌ بِهِ صَدْرُكَ»، در یک ترجمه «تنگ‌ شوند» معنا شده و در  ترجمه‌های دیگر هم تنگ شد، تنگ شونده، تنگ‌کننده، تنگ شود، تنگ، تنگ می‌شود، تنگدست معنا شده است؛ یعنی تنوع زیادی در کتب مختلف برای یک واژه به کار رفته است. همچنین 22 برابر و معادل در 142 نسخه ترجمه قرآن در فرهنگنامه یاحقی برای واژه الحمد از قرن چهارم تا 12 استفاده شده است که سپاس، ستایش و آزادی، ستودگی، ثنا، درود، ستودن از جمله این واژه‌ها است.

توصیف معنایی واژگان

مرتضایی با اشاره به توصیف معنایی بیان کرد: در واژگان برابر فقط معادل برای یک واژه ذکر می‌شود، اما در توصیف معنایی واژگان توصیف و تبیین می‌شوند؛ منابع توصیفی برنامه شامل دو بخش تخصصی و عمومی است؛ تخصصی‌ها تفاسیری هستند که مختص تفاسیر ادبی و لغوی هستند مانند مفردات راغب اصفهانی در قرن 5، ترجمه و تحقیق مفردات خسروی، قاموس قرآن قرشی، مجمع البحرین تالیف فخرالدین طریحی در قرن 11 به عنوان منبع در این نرم‌افزار استفاده شده است. البته التحقیق فی کلمات القرآن مصطفوی در 14 جلد به عنوان مهمترین منبع و از شاهکارهای تفسیر لغوی قرآن است که متأسفانه نتوانستیم اجازه آن را از فرزند ایشان بگیریم.

مرتضایی ادامه داد: بخش دوم منابع که کار توصیفی در مورد واژه‌ها دارند، شامل تهذیب‌اللغة، محیط، لسان العرب، المکم و المحیط الاعظم و  شمس العلوم هستند که در نرم‌افزار مفردات قرآن مرکز نور استفاده شده است. بنابراین کاربر برای توصیف معنایی می‌تواند به این منابع رجوع و هر واژه قرآنی را انتخاب کند، معانی قرآن به صورت توصیفی و لغوی در اختیار او هست، ضمن اینکه علاوه بر این کلیدواژه واژه در قرآن هم برای آنها مشخص می‌شود، مثلا اگر واژه رب جستجو شود، همه مشتقات آن را به کاربر می‌دهد؛ یا امن 879 مورد در قرآن به کار رفته و 15 کلید واژه دارد و تعدادی هم مشتق. ریشه خلف، 127 بار به کار رفته و 61 مشتق و 15 کلیدواژه مانند استخلاف، المخالفه، الخلفه، المستخلفون و ... دارد.