سه آزمایش جامعه اسلامی پس از وفات رسول خدا(ص)

به گزارش ایکنا، جلسه بازخوانی خطبه ۱۵۶ نهج‌البلاغه با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفی، استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه مفید، امروز 22 اسفندماه به صورت مجازی برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

ما درباره خطبه 156 بحث می‌کردیم. در آخرین قسمت خطبه دو نکته وجود دارد که حائز اهمیت است؛ نکته اول این است که حضرت راجع به خودش صحبت می‌کند و می‌فرماید خدمت رسول خدا(ص) بودم و رسول خدا(ص) به من فرمود بعد از من، امت من دچار آزمایش‌هایی می‌شوند. من خدمت رسول خدا(ص) عرض کردم این همان حرفی نیست که در ماجرای احد فرمودید؟ عبارت حضرت این است: «فَقَالَ يَا عَلِيُّ إِنَّ أُمَّتِي سَيُفْتَنُونَ بَعْدِي. فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَوَ لَيْسَ قَدْ قُلْتَ لِي يَوْمَ أُحُدٍ حَيْثُ اسْتُشْهِدَ مَنِ اسْتُشْهِدَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَ حِيزَتْ عَنِّي الشَّهَادَةُ فَشَقَّ ذَلِكَ عَلَيَّ فَقُلْتَ لِي أَبْشِرْ فَإِنَّ الشَّهَادَةَ مِنْ وَرَائِكَ؟ فَقَالَ لِي إِنَّ ذَلِكَ لَكَذَلِكَ فَكَيْفَ صَبْرُكَ إِذاً؟ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ لَيْسَ هَذَا مِنْ مَوَاطِنِ الصَّبْرِ وَ لَكِنْ مِنْ مَوَاطِنِ الْبُشْرَى وَ الشُّكْرِ»

ترجمه: گفتم اى رسول خدا مگر جز اين است كه در روز «احد» كه گروهى از مسلمانان به شهادت رسيدند و شهادت نصيب من نشد و سخت بر من گران آمد، تو به من فرمودى: اى على مژده باد تو را كه شهادت در پى تو خواهد آمد. پيامبر(ص) به من فرمود: «همانا اين بشارت تحقّق مى‌پذيرد، در آن هنگام صبر تو چگونه است»؟ گفتم اى رسول خدا(ص) چنين موردى جاى صبر و شكيبايى نيست بلكه جاى مژده شنيدن و شكر گزارى است.

فتنه اقتصادی، اولین آزمایش جامعه

اینجا یک سوالی مطرح می‌شود اینکه رسول خدا(ص) فرمودند امت من، بعد از من دچار فتنه و آزمایش‌هایی می‌شوند منظورش چیست؟ اینجا است که امیرالمومنین(ع) می‌فرماید حضرت یک به یک این آزمایش‌ها را به من گفت. این آزمایش سه بخش دارد؛ قسمت اول مشکلی است که امکان دارد در هر جامعه‌ای شکل بگیرد و آن مسئله اموال است. اگر در یک جامعه‌ای ثروت به گروهی از افراد رو بیاورد و عده‌ای از آن محروم باشند طبیعتا یک آزمایشی برای آنها خواهد بود چون در شرایطی که انسان‌ها دارای ثروت زیادی می‌شوند موقعیت‌هایی نصیب آنها می‌شود. بدتر از آن زمانی است که افراد ثروتمند در قدرت نفوذ می‌کنند. فتنه یعنی همین‌که ثروت موقعیت ایجاد کند که شخص باعث فساد حکومتی هم بشود. پس این اولین فتنه و آزمایش است که در هر جامعه‌ای اتفاق می‌افتد.

دومین آزمونی که انسان‌های مومن در جوامع دینی پیدا می‌کنند این است که پیش خودشان، دین خود را موجب منت بر خدا می‌دانند و از خدا طلبکار هستند. حضرت می‌فرمایند یکی از مشکلات دینداران همین است یعنی فکر می‌کنند چون دیندار هستند یک حقی بر عهده خدا دارند. این فکری است که در دینداران همه ادیان وجود دارد. در یهود همین‌طور بوده و یهودیان خود را طلبکار خدا می‌دانستند. مسیحیت هم همین‌طور است و خود را فرقه ناجیه می‌دانند. مسلمان‌ها هم همین‌طور هستند و می‌گویند بهشت مخصوص ما است. در میان مسلمانان هم هر فرقه‌ای خود را فرقه ناجیه می‌داند. قرآن وقتی داستان یهود و نصاری و دعواهای بین آنها را مطرح می‌کند، این‌طور مطرح می‌کند که دو چیز مهم است یکی اینکه ایمان به خدا باشد و دوم عمل به صالح. به هر حال یکی از مشکلاتی که در جامعه دینی برای دینداران پیش می‌آید همین است و دچار غرور دینی می‌شوند. این افراد وقتی دچار مشکلی در زندگی می‌شوند از خدا طلبکار می‌شوند و خود را از خشم خدا ایمن می‌دانند. وقتی جامعه‌ای خود را از عذاب ایمن بداند به فرموده قرآن زیانکار است.

خطر کلاه شرعی در جامعه دیندار

سومین خطری که حضرت ذکر می‌کند برای کسانی است که در جامعه دینی زندگی می‌کنند و دنبال کلاه شرعی می‌گردند تا کار حرام را توجیه می‌کنند. این افراد بر اثر هوای نفس دین را بر اساس میل خود توجیه می‌کنند تا گناهی که می‌خواهند انجام بدهند را مرتکب شوند. در ادامه پیامبر(ص) چند مورد را مثال می‌زند که مثلا خمر را به عنوان نبیذ حلال می‌شمارند، اسم رشوه را هدیه و اسم ربا را بیع و خرید و فروش می‌گذارند.

عبارت حضرت این است: «وَ قَالَ يَا عَلِيُّ إِنَّ الْقَوْمَ سَيُفْتَنُونَ بِأَمْوَالِهِمْ وَ يَمُنُّونَ بِدِينِهِمْ عَلَى رَبِّهِمْ وَ يَتَمَنَّوْنَ رَحْمَتَهُ وَ يَأْمَنُونَ سَطْوَتَهُ وَ يَسْتَحِلُّونَ حَرَامَهُ بِالشُّبُهَاتِ الْكَاذِبَةِ وَ الْأَهْوَاءِ السَّاهِيَةِ، فَيَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ بِالنَّبِيذِ وَ السُّحْتَ بِالْهَدِيَّةِ وَ الرِّبَا بِالْبَيْعِ. قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَبِأَيِّ الْمَنَازِلِ أُنْزِلُهُمْ عِنْدَ ذَلِكَ، أَبِمَنْزِلَةِ رِدَّةٍ أَمْ بِمَنْزِلَةِ فِتْنَةٍ؟ فَقَالَ بِمَنْزِلَةِ فِتْنَةٍ»

ترجمه: و پيامبر خدا(ص) فرمود: اى على همانا اين مردم به زودى با اموالشان دچار فتنه و آزمايش مى‌شوند، و در ديندارى بر خدا منّت مى‌گذارند، با اين حال انتظار رحمت او را دارند، و از قدرت و خشم خدا، خود را ايمن مى‌پندارند. حرام خدا را با شبهات دروغين، و هوس‌هاى غفلت زا، حلال مى‌كنند، «شراب» را به بهانه اينكه «آب انگور» است و رشوه را كه «هديه» است و ربا را كه «نوعى معامله» است حلال مى‌شمارند. گفتم اى رسول خدا: در آن زمان مردم را در چه پايه‌اى بدانم آيا در پايه ارتداد يا فتنه و آزمايش؟ پاسخ فرمود: در پايه‌اى از فتنه و آزمايش.