۱۰ ویژگی فرد عاقل از زبان امام رضا(ع)

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علی همت بناری؛ رئیس مجتمع آموزش عالی علوم انسانی ـ اسلامی جامعه‌ المصطفی امروز یکشنبه ۱۶ مهرماه در درس اخلاق این مجتمع که با حضور طلاب و کارکنان برگزار شد، اظهار کرد: خداوند متعال در آیه ۱۰۰ سوره یونس می‌فرمایند؛ «وَمَا کَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تُؤْمِنَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ وَیَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لَا یَعْقِلُونَ»، بدان معنا که اگر عقل در کسی رشد نکند، رجس و پلیدی بر وی مسلط شده و از جهت معنوی سقوط می‌کند.

عضو هیئت علمی جامعه‌ المصطفی افزود: عقل در فرهنگ اهل‌بیت(ع)، مسئله پر اهمیتی است و اگر کسی بخواهد در زمینه‌های معنوی رشد کند، لازم است ابتدا از جهت عقلانی رشد کافی پیدا کند. در هیچ دینی از ادیان الهی و به طور خاص، در هیچ مذهبی از مذاهب اسلامی، همانند مذهب جعفری، روی عقل تاکید نشده است. 

حجت‌الاسلام بناری ادامه داد: قرآن کریم پیرامون مسئله عقل، تاکیدات فراوانی داشته و کلید واژه‌های بسیاری را به کار برده است. از واژه‌هایی که قرآن کریم بدان اشاره دارد می‌توان تعقل، تفکر، تدبر، نظر و حتی تفقه را نام برد.

وی به بیان حدیثی از امام رضا(ع) پرداخت و بیان کرد: امتیاز انسان بر حیوانات، تعقل است. به همین جهت امام رضا(ع) در تحف‌العقول صفحه ۴۴۳ با اهتمامی ویژه می‌فرمایند: «لا یَتِمُّ عَقْلُ امْرِء مُسْلِم حَتّى تَکُونَ فیهِ عَشْرُ خِصال: أَلْخَیْرُ مِنْهُ مَأمُولٌ. وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونٌ. یَسْتَکْثِرُ قَلیلَ الْخَیْرِ مِنْ غَیْرِهِ، وَ یَسْتَقِلُّ کَثیرَ الْخَیْرِ مِنْ نَفْسِهِ. لا یَسْأَمُ مِنْ طَلَبِ الْحَوائِجِ إِلَیْهِ، وَ لا یَمَلُّ مِنْ طَلَبِ الْعِلْمِ طُولَ دَهْرِهِ. أَلْفَقْرُ فِى اللّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْغِنى. وَ الذُّلُّ فىِ اللّهِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الْعِزِّ فى عَدُوِّهِ. وَ الْخُمُولُ أَشْهى إِلَیْهِ مِنَ الشُّهْرَةِ. ثُمَّ قالَ علیه السلام: أَلْعاشِرَةُ وَ مَا الْعاشِرَةُ؟ قیلَ لَهُ: ما هِىَ؟ قالَ علیه السلام: لا یَرى أَحَدًا إِلاّ قالَ: هُوَ خَیْرٌ مِنّى وَ أَتْقى». عقل انسان مسلمان کامل نمی‌شود مرگر اینکه ده خصلت داشته باشد. جالب است بدانید که انسان دو نوع عقل دارد. عقل معاد و عقل معاش. عقل معاش، در فرهنگ غربی‌ها، عقل حسابگری است بدان معناست که کجا سود و منفعت بیشتری است. اما عقلی که اسلام و ائمه(ع) روی آن تاکید دارند، عقل معاد است. «اَلعَقلُ ما عُبِدَ بِهِ الرَّحمٰنُ وَ اکتُسِبَ بِهِ الجَنان» (الکافی، ثقة الإسلام کلینى، ‏ ج۱، ص۱۱)، از امام صادق(ع) سوال شد، عقل چیست؟ فرمود: عقل آن است که مایه عبودیت انسان شده و بهشت را برای وی به ارمغان آورد.

رئیس مجتمع آموزش عالی علوم انسانی اسلامی ادامه داد: تمام ویژگی‌هایی که امام رضا(ع) برای فرد عاقل می‌فرمایند، ویژگی‌هایی معنوی و اخلاقی است. به همین جهت است که، «تفکر ساعة خیر من عبادة ستین سنة»، یک ساعت تفکر از شصت سال عبادت بهتر است» است؛ بنابراین شایسته است که طلاب و همکاران، یک برنامه برای تفکر و اندیشیدن داشته باشند. 

استاد جامعه‌ المصطفی با اشاره به ده خصلت فرد عاقل از زبان امام رضا(ع)، بیان کرد: حضرت فرمودند عقل مرد مسلمان کامل نمی‌شود مگر اینکه ده خصلت در او باشد. «از او امید خیر باشد»، «مردم از بدى او در امان باشند»، «خیر اندک دیگرى را بسیار شمارد»، «خیر بسیار خود را اندک شمارد»، «هر چه حاجت از او خواهند دلتنگ نشود»، «در عمر خود از دانش طلبى خسته نشود»، «فقر در راه خدایش از توانگرى محبوبتر باشد»، «خوارى در راه خدایش از عزّت با دشمنش محبوبتر باشد»، «گمنامى را از پرنامى خواهانتر باشد»، و عرض کردند، دهمی چیست؟ امام(ع) فرمود: کسى را ننگرد مگر آنکه بگوید: او از من بهتر و پرهیزگارتر است، و به راستى، مردم (نسبت به او) دو گونه‌‏اند: مردى که از او بهتر و پرهیزگارتر است و مردى که از او بدتر و پست‌‏تر است. پس اگر مردى را بیند که از او پست‏‌تر و بدتر است گوید: شاید باطنش بهتر باشد و خوبى او که این خوش باطنى است براى او بهتر است، امّا خوبى من آشکار است و همین آشکار بودن خوبى براى من بدتر است‏؛ و اگر کسى را بیند که از او بهتر و پرهیزگارتر باشد نسبت به او فروتنى کند تا به مقام او برسد، و، چون چنین کرد، شکوهش والایى گیرد و خیرش پاکیزه شود و نامش نیکو گردد و بر مردم روزگارش سرورى و سیادت کند.